Letterlijk gehersenspoeld: hoe drugs ons brein herprogrammameren
Wij zeggen vaak dat een verslaving je hersenen verandert, maar wat gebeurt er nou eigenlijk? Hoe raak je verslaafd, en waarom kun je zelfs járen nadat je gestopt bent met roken ineens hunkeren naar een sigaret?
Overlevingsmechanisme
Je zou het niet verwachten, maar verslaving kan zich zo goed in ons brein verankeren door overlevingsmechanismen. Ons brein moet namelijk leren wat noodzakelijk is voor ons voortbestaan.
Dat wij genieten van bijvoorbeeld seks en lekker eten, is mooi meegenomen, maar ‘genieten’ doen we niet voor ons plezier… Omdat wij genieten van seks en eten, worden we getraind om dit ook te blijven doen. Het beloningssysteem in onze hersenen – en met name de stof dopamine – zorgt ervoor dat we die dingen doen die nodig zijn voor het overleven van onze soort. Eten voelt lekker, en daarom zullen we die prikkel opnieuw opzoeken.
Overspoeld met dopamine
Door drugs zoals cocaïne en heroïne wordt het beloningssysteem ineens overspoeld met dopamine; de hoeveelheid dopamine is veel hoger dan bij bijvoorbeeld eten of sex. Bij nicotine is de hoeveelheid bijvoorbeeld twee keer hoger dan normaal, bij cocaïne zelfs vier keer zo hoog.
Dit geeft een enorm sterk gevoel van genot, waardoor de hersenen denken dat dit wel héél belangrijk is voor de overleving. Zo worden we ‘geprogrammeerd’ om weer op zoek te gaan naar deze stof. Onze hersenen worden heel erg gericht op alle signalen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van die prikkel. Zo kunnen herstellende alcoholverslaafden een bijna onbedwingbare zucht krijgen naar alcohol als ze een wijnglas zien, zelfs als dat gevuld is met jus d’orange. Het voelt bijna letterlijk als ‘van levensbelang’.
Ook wordt de herinnering aan deze beloning – en alle omstandigheden waarin je dit meemaakte – heel goed opgeslagen in ons geheugen. En nog sterker als het gedrag wordt herhaald. Het brein onthoudt nog heel lang het plezierige effect – zelfs als je het middel al heel lang niet meer hebt gebruikt.
Gewenning
Het grote probleem van de enorme hoeveelheid dopamine is dat geen enkele andere “natuurlijke” prikkel hetzelfde niveau kan bereiken. Niets komt in de buurt van dat gevoel. En het brein went ook aan het hoge niveau: je hersenen gaan die hoeveelheid dopamine zien als “normaal”. Daardoor geniet je bijna nergens meer van. En heb je bovendien steeds meer van het genotmiddel nodig om hetzelfde plezierige gevoel te krijgen.
Het brein “herprogrammeren”
Het brein kan gelukkig worden “geherprogrammeerd”. Als je het middel niet meer gebruikt, gaan je hersenen uiteindelijk leren dat het niet zoveel zin meer heeft om die prikkel te zoeken. Je hersenen gaan ook weer andere beloningen waarderen. Maar dat kan wel een tijd duren, vooral als je lange tijd verslaafd bent geweest. Dan kun je ook altijd gevoelig blijven voor die prikkel en moet je dus alert blijven, zeker in risicosituaties, bijvoorbeeld als je je slecht voelt, of juist als je op een feest komt.
De aanpak Community Reinforcement Approach (CRA), die bij Novadic-Kentron wordt gebruikt, is gebaseerd op het principe van beloningen zoeken. Samen met jou zoeken we een nieuwe levensstijl, waarin gezonde beloningen worden gezocht in hobby’s, (ander) werk, sociale contacten enzovoorts. Maar je zult altijd gevoelig blijven De herstellende verslaafde zal echter altijd gevoelig blijven voor de prikkels waarop het brein zo effectief is geconditioneerd.