Hoe krijg je als naaste weer grip op je eigen leven?

Patronen doorbreken met familietraining CRAFT

Eén ding wil familie- en partnerondersteuner Yvonne Rühl meteen benadrukken: “Naasten van iemand met een verslaving hebben vaak al zo ontzettend veel geprobeerd om hun kind, ouder of partner te helpen. Ze zijn er dag in, dag uit mee bezig. De verslaving beheerst niet alleen het leven van degene met de verslaving, maar ook dat van zijn of haar omgeving. Dit kan bij naasten leiden tot gezondheidsklachten, slecht slapen en eten, een negatief zelfbeeld en zelfs depressie en angst. Maar hun pogingen om de situatie te veranderen, hebben vaak weinig effect. Naasten hebben het gevoel dat ze de grip over hun leven volledig kwijt zijn. Met de training CRAFT geven we hun die grip weer terug.” Yvonne deelt een aantal tips voor ouders, partners en kinderen van een verslaafde. Wat is bijvoorbeeld het probleem van het goedbedoelde advies “Je moet hem loslaten”?

Yvonne: “Als naasten bij mij op gesprek komen, lopen ze vaak over van de verhalen. Ze willen hun frustraties en machteloosheid zo graag kwijt. ‘Ons moeder dit, ons moeder dat… Oh, en hadden we al verteld van…’ Volkomen begrijpelijk, maar dan onderbreek ik die verhalenstroom na verloop van tijd toch een moment en dan zeg ik dat ik het helemaal begrijp, dat ik zie dat ze ontzettend veel hebben meegemaakt. Maar dat ze dat vast al vaak hebben verteld tegen anderen, en dat we het nu misschien beter kunnen hebben over hoe ze ermee omgaan. En hoe ze de situatie écht kunnen verbeteren. Mijn doel is altijd: een gesprek hebben met mensen dat ze nog met niemand anders hebben gehad.

“Ik ruik al als hij thuis komt dat hij heeft gedronken”

Communicatie tussen iemand met een verslaving en zijn of haar naasten kan soms helemaal vastlopen in negatieve emoties zoals boosheid, frustratie en verdriet, wat leidt tot onbegrip bij alle partijen. De communicatie roept dan weerstand op en in plaats van een positieve beweging vindt er vaak een negatieve beweging plaats – richting gebruik. Naasten krijgen niet méér grip op hun eigen leven, maar raken juist steeds meer verstrikt in het negatieve patroon van het verslavingsmechanisme.

Yvonne: “Hun dagelijks leven wordt soms overspoeld door het gebruik van de ander. Naasten zijn dan extreem alert. Dan zeggen ze: ‘Ik ruik al als hij thuis komt dat hij heeft gedronken’. Dan vraag ik: ‘Maar je weet toch dat hij drinkt? Wat gebeurt er als je altijd zo alert bent op het gebruik? Wat zeg je dan, wat straal je uit?’ Doordat de naaste zo gefocust is op gebruiken of niet gebruiken, escaleren veel gesprekken daarover. In plaats van boos te worden, kun je er ook anders mee omgaan. Door rustig te benoemen wat je ziet, en je eigen grenzen te bewaken. Bijvoorbeeld door te zeggen: ‘We hebben afgesproken dat je na je werk niet meer zou drinken; jammer dat dat niet gelukt is, maar ik ga nu niet bij jou zitten.’ En in plaats van te blijven klagen of juist demonstratief te gaan zitten zwijgen, ga je naar boven, of naar een vriendin, of in je eentje naar de film in plaats van samen. De persoon met de verslaving ziet dan dat zijn gedrag gevolgen heeft, zonder dat hij direct in een hoek gedrukt wordt. Je moet een verslaafde geen reden geven om weer te gaan gebruiken, bijvoorbeeld omdat hij of zij dan denkt: ‘Zie je, ik ben toch niks waard, het lukt me nooit, ik kan net zo goed weer gaan drinken.’ ”

Veel problemen, maar hij gaat wél naar school

Daarnaast is het belangrijk dat je nadruk legt op dingen die (nog) wél goed gaan. Vaak is de situatie zo negatief geladen, dat positieve punten helemaal niet meer gezien worden. Yvonne: “Ouders vertellen dan dat hun zoon heel slechte cijfers haalt op school. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ‘Dus je zoon gaat nog wel naar school, dat is mooi’. Ik probeer mensen bewust te maken van de dingen die wel goed gaan in het leven van hun familielid. En dat het helpt om positieve dingen en kleine stapjes in de goede richting te benadrukken. Je gedrag veranderen lukt nooit in één keer, terugval hoort erbij. Dat geldt voor henzelf ook: ook zij zullen de neiging hebben terug te vallen in oud gedrag van boosheid en verwijten. Dan is het belangrijk te erkennen wat zij meemaken, en handvatten te bieden voor moeilijke situaties. Bijvoorbeeld dat je terugval op verschillende manieren kunt benaderen. Word je boos en roep je ‘Wat hadden we nou afgesproken!?’ of vraag je ‘Het is je niet gelukt, hoe kunnen we ervoor zorgen dat het wél lukt, wat heb je daarvoor nodig?’ ”

Eten brengen naar je dakloze zoon

Het is belangrijk dat de naaste de verantwoordelijkheden en gevolgen weer teruglegt waar ze horen, maar ‘loslaten’ is een enorme uitdaging voor naasten. Yvonne gebruikt het woord ook liever niet zelf: “Ik kom soms ouders tegen die heel ver gaan in de zorg voor hun al lang volwassen, verslaafde kind. Zo was er een moeder die elke dag eten bracht naar haar dakloze zoon. Haar andere kinderen vonden dat ze haar handen van hem af moest trekken, want dat hiermee het gedrag in stand werd gehouden, maar daardoor voelt zo’n moeder zich alleen maar aangevallen en zal ze eerder volharden in het gedrag dan dat ze stopt. Ook kan ze gaan twijfelen over haar eigen moederschap. Ik ga niet tegen haar zeggen dat ze haar zoon moet loslaten, want daarmee zet ik haar in de kou, maar ik vraag wel naar de effecten: ‘Hoeveel ruimte neemt hij in jouw hoofd in, vergeleken met je andere kinderen?’ Dan geef je mensen de ruimte om zelf tot een conclusie te komen en te bepalen waar hun grenzen liggen.”

Het veranderen van communicatie- en gedragspatronen die diep zijn ingesleten is geen sinecure, daar heb je anderen bij nodig. NK helpt naasten hierbij. Ook als je familielid of partner geen behandeling volgt bij NK, kun je als naaste een beroep op ons doen. We bieden individuele gesprekken – telefonisch, digitaal of in persoonlijk contact – én we breiden ons aanbod uit met een online module en een CRAFT-groepstraining.

Dingen doen die wél werken

Yvonne: “CRAFT is een vaardigheidstraining, die we in groepen maar wellicht ook individueel willen gaan aanbieden. Met CRAFT leer je positiever en effectiever communiceren, je eigen grenzen beter bewaken en de hele dynamiek tussen jou en de verslaafde persoon in positieve zin beïnvloeden. CRAFT is een beproefde methode die gunstige effecten heeft op naasten: hun gezondheidsklachten nemen af, maar ook angsten of somberheid. Daarnaast heeft het verbeteren van de communicatie ook gunstige effecten op de motivatie van de verslaafde om in behandeling te gaan, én op de kans op herstel. CRAFT is dus juist ook bedoeld voor naasten van cliënten die niet of nog niet ingeschreven staan. In 2020 gaan we onze medewerkers opleiden en in het najaar starten we met de groepen. CRAFT is een mooie aanvulling op het aanbod voor naasten. Ik zeg vaak tegen naasten dat ik zie dat ze al heel veel tijd en moeite hebben gestoken in dingen die níet werken. Maar zijn er ook dingen die ze doen die wél werken? Dan is het vaak even stil… Met CRAFT kunnen we hen tools aanreiken waar ze écht verder mee kunnen.”