Vijf signalen op de werkvloer die erop kunnen wijzen dat iemand gebruikt

Ongeveer één op de tien werkenden in Nederland worstelt met problemen door het gebruik van alcohol, drugs of medicijnen. Dat betekent dat je, als je in een middelgrote organisatie werkt, zéker collega’s of werknemers kent die hieronder lijden. Vaak worden deze problemen niet of niet op tijd herkend, met gevaarlijke situaties op de werkvloer en (langdurig) verzuim tot gevolg. Weet jij aan welke signalen je problematisch gebruik kunt herkennen? En als je de signalen ziet – maar er niet zeker van bent – hoe ga je dan het gesprek hierover aan? We vragen het aan Danielle van Pareren, voormalig preventiewerker en -teamleider bij NK en projectleider van NK Helder op het werk.

Signaal 1: veel verzuim, vooral aan het begin van de week

Veel mensen zijn na het weekend lekker uitgerust, maar anderen zijn juist een stuk minder fit en starten heel wat slechter op. Danielle: “Als iemand zich vaak op maandag ziek meldt, kan dat duiden op overmatig gebruik in het weekend. Je kunt dan denken aan het gebruik van harddrugs op een festival. Of aan veel drinken in het weekend. Als iemand veel en vaak drugs of alcohol gebruikt, heeft dat bovendien invloed op de gezondheid. Iemand is vatbaarder voor kwaaltjes en andere gezondheidsproblemen, met vaker ziekmelden tot gevolg.”

Signaal 2: verminderde productiviteit

Als je in het weekend veel gebruikt, is het mogelijk dat je op maandag en dinsdag nog aan het herstellen bent en er niet helemaal bij bent met je hoofd. Verdovende middelen zoals alcohol, opiaten en slaapmiddelen verminderen bovendien je reactievermogen, net als medicijnen met een gele sticker. “Daarnaast leidt flink drinken of drugs gebruiken vaak tot andere problemen, zoals ruzie thuis,” voegt Danielle toe. “Hierdoor kan iemand minder scherp en alert zijn op het werk. Dit kan leiden tot vertraging, een lagere kwaliteit of zelfs gevaarlijke situaties op de werkvloer. Als je merkt dat je collega veel minder productief is en fouten maakt, is dat vaak een teken dat er iets aan de hand is. Dat hoeft niet per se op die collega zelf te slaan, het kan ook zijn dat iemand worstelt met het gebruik van een naaste.”

Signaal 3: vage smoesjes als verklaring voor gedrag of uiterlijke veranderingen

Als iemand regelmatig te laat komt en daar vage redenen voor geeft, kan dat een signaal zijn van problematisch gebruik. Ook duidelijke gedragsveranderingen, zoals een kort lontje bij iemand die normaal gesproken altijd veel geduld heeft, kunnen duiden op problemen met middelen. Maar denk ook aan een onverzorgd uiterlijk, altijd met rode ogen binnenkomen of een naar alcohol ruikende adem. Danielle: “Pas natuurlijk wel op dat je niet meteen conclusies trekt en ga zéker geen geruchten verspreiden. Er kunnen ook heel andere dingen aan de hand zijn. Maar wees wel alert.”

Signaal 4: ongepast en ongeremd gedrag of juist sterk isolerend gedrag

Na flink gebruik of als iemand nog onder invloed is van alcohol of andere middelen, kan iemand snel geïrriteerd raken en heftig (ongepast of ongeremd) reageren op situaties. Danielle: “Als er sprake is van verslaving, doen mensen er meestal alles aan om dat geheim te houden. Mensen gaan gesprekken of situaties ontwijken en zichzelf isoleren, maar ook juist overcompenseren. Je collega kan extra zijn of haar best gaan doen om te laten zien dat alles onder controle is. Werk is voor veel mensen een enorm houvast. Het biedt inkomsten, maar ook structuur en zingeving. Daarom zullen sommige mensen die worstelen met verslaving juist extra hard hun best doen en ongeremd gedrag vertonen. Verslaving uit zich op heel veel manieren.”

Signaal 5: er gaan verhalen in de rondte over het gebruik

Danielle: “Dat er verhalen rondgaan over het gebruik van een medewerker, hoeft niet meteen te betekenen dat het gebruik problematisch is of van invloed op het werk. Maar je kunt deze signalen wel aangrijpen om het gesprek hierover aan te gaan met de medewerker. Zorg er ook voor dat middelengebruik bespreekbaar wordt in de organisatie. Veel medewerkers vinden het spannend om daarover te praten, omdat ze denken dat het zal leiden tot ontslag. Terwijl dat lang niet altijd aan de orde hoeft te zijn.” Een goed ADM-beleid (Alcohol-, drugs- en medicijnenbeleid) kan de openheid hierover stimuleren en helpen een veilig werkklimaat te creëren waarin medewerkers over dit soort problemen durven te praten. De bedrijfsarts speelt daarbij ook een belangrijke rol.

Signalen bundelen en toetsen

De signalen die hierboven zijn genoemd, kunnen vele oorzaken hebben. Zo is het ook mogelijk dat niet je collega maar zijn of haar partner, kind of familielid (verslavings)problemen heeft. Ook leidt gebruik lang niet altijd tot problemen op de werkvloer of tot een verslaving. Danielle: “Het is daarom belangrijk om signalen te bundelen en te toetsen bij de werknemer.”

Het gesprek aangaan

Hoe ga je het gesprek aan met een werknemer over wie je je zorgen over maakt? En wat mag je wel en niet zeggen als werkgever? Danielle: “Je mag niet vragen of iemand verslaafd is of dit in het dossier vastleggen. Dat is aan de bedrijfsarts. Maar je mag wél aangeven dat je je zorgen maakt. Begin daarmee en benoem de concrete signalen die je ziet of krijgt. Maar let op dat je niet oordeelt. Het is belangrijk om begrip te tonen, zodat iemand zich open durft te stellen in het gesprek. Je kunt dan ook vrijblijvend hulp aanbieden. Andere acties kun je als werkgever pas ondernemen als het functioneren van de medewerker sterk lijdt onder het gedrag. Maar hopelijk heb jij als goed werkgever al lang eerder gezien dat er iets niet pluis is.”

Wat kun je verder als werkgever doen?

Daniëlle: “Een preventief ADM-beleid zorgt ervoor dat zowel de werkgever als de werknemer weet wat wel en niet toelaatbaar is. Wat gebeurt er als je onder invloed op het werk verschijnt? En bij wie moet je het melden als je medicijnen gebruikt die het reactievermogen verminderen? Maar ook: wat versta je onder alcohol en drugs en wat is verantwoord gebruik? Is een vrijdagmiddagborrel geaccepteerd, mag er bij een netwerklunch alcohol op tafel staan? En welke hulp is beschikbaar als je problemen hebt? Al deze afspraken kun je vastleggen in een ADM-beleid. Zo kun je ook makkelijker het gesprek aangaan als er echt iets aan de hand is.”