Waarom zware pijnstillers je pijn erger maken

26 oktober 2021

Een op de vijf mensen heeft langdurige pijnklachten. Pijn kan je leven volledig beheersen en je enorm beperken. Als eenvoudige pijnstillers niet helpen, gaan veel mensen zware pijnstillers gebruiken. Dit zijn vaak opiaten, zoals oxycodon, fentanyl of tramadol. Deze middelen zijn zeer verslavend en ze maken je suf, vergeetachtig, somber en futloos. En wat veel mensen niet beseffen: voor een korte periode werken ze prima tegen de pijn, maar als je ze langer gebruikt, maken ze de pijn juist erger. Katinka Damen, psycholoog en projectleider van de behandeling voor aanhoudende pijn en medicijnverslaving bij NK, lost deze raadselachtige paradox voor je op…

Katinka: “Om te begrijpen waarom zware pijnstilling zo’n tegenstrijdig effect heeft, moeten we eerst goed snappen wat pijn eigenlijk is. Pijn heeft als doel om ons te waarschuwen. Niet voor schade, want pijn ontstaat ook zonder overtuigend bewijs voor schade. Pijn waarschuwt voor mogelijke schade en dreiging. Het is een heel belangrijk alarm. Als je geen pijn zou voelen, zou je overal verwondingen oplopen, omdat je dan niet voelt dat je je lichaam in gevaar brengt.”

Alarm harder

Pijn is dus een alarm dat heel belangrijk is voor de veiligheid van je lichaam. En je brein is er niet zo blij mee als er een grote demper op dat alarm wordt gezet, zoals met (zware) pijnstilling gebeurt. Katinka: “Natuurlijk werkt dat een korte tijd prima. Maar in je brein merken ze ook dat het alarm een stuk minder doordringend wordt, terwijl dat brein niet gelooft dat het gevaar al geweken is. Dus gaat het alarm harder. De dosis pijnstilling die je gebruikt, is dan niet voldoende meer. Je gaat dus meer slikken. Met als gevolg dat het pijnalarm nog harder gezet wordt.”

Natuurlijke pijndemping onderdrukt

“En er gebeurt nog iets,” voegt Katinka toe. “Normaal gesproken zal je brein na verloop van tijd, als er niet zoveel gevaar meer lijkt te zijn, zelf de pijn dempen door middel van je eigen inwendige pijnstillers: neurotransmitters. Je gaat weer wat meer bewegen, het brein krijgt positieve signalen, het brein zet het alarm nog wat lager, enzovoorts. Maar deze natuurlijke pijndemping werkt ook niet meer door de zware pijnstillers. De pijn wordt immers al gedempt, dus er is geen prikkel voor het brein om dat zelf het eigen medicijnkastje te activeren.

Indringers! De rol van het immuunsysteem

Daarnaast speelt er nog een factor mee en dat is – verrassend genoeg – het immuunsysteem. Nóg een veiligheidssysteem van het lichaam dat niet blij is met pijnmedicatie. Katinka: “Ons immuunsysteem reageert op alle indringers die ons lichaam binnen komen. De stoffen die in de pijnmedicatie zitten, worden ook als indringer beschouwd. Dit activeert ons immuunsysteem en dat zorgt ervoor dat de immuuncellen in gevecht gaan tegen de indringers. Dit wordt door het zenuwstelsel – je pijnsysteem – opgemerkt. het gevoel hiervan is dat ons hele pijnsysteem nog gevoeliger wordt gemaakt: het hele lichaam gaat als het ware naar een hoger niveau van waakzaamheid. Ons pijnalarm gaat dan veel sneller en veel harder aan. De pijnstillers nemen daar dan steeds wel de ergste kantjes vanaf, maar je krijgt wel steeds meer pijn.”

Pijn is dwingend

Deze vicieuze cirkels doorbreken, is niet eenvoudig, zeker niet omdat de alarmfunctie van pijn erg dwingend is. Katinka: “Behandeling komt er, heel in het kort, op neer dat je je activiteit langzaam opbouwt, de medicatie langzaam afbouwt en dat je je brein gaat voeden met ‘veilige’ boodschappen. Bijvoorbeeld door uitleg te geven over wat pijn precies is en dat pijn niet hoeft te betekenen dat er schade is. Zo zorg je ervoor dat het brein het alarm zelf weer gaat verminderen.”

“Maar,” zo waarschuwt Katinka, “als je pijnmedicatie gaat afbouwen terwijl je hele pijnsysteem extreem overbeschermend is geworden, krijg je tijdelijk soms juist nog meer pijn. Het afnemen daarvan heeft zijn tijd nodig, gaat met ups en downs en al die tijd moet je die indringende boodschap van je pijn dat er gevaar is, in het juiste kader blijven plaatsen. Pijn is juist zo’n effectief alarm omdat het je aandacht opeist. Je kunt je brein wel degelijk hertrainen en je pijn mogelijk verminderen, maar het is wel een heel proces, waarbij deskundige en motiverende begeleiding heel belangrijk is.”

Behandeling binnenkort ook in de huisartsenpraktijk

Bij NK (in de regio’s Tilburg en Den Bosch) kunnen mensen met langdurige pijnklachten en verslaving aan medicijnen – of andere middelen – een behandeling volgen om beter met de pijn te leren omgaan. Na zes groepssessies bouw je in de kliniek of ambulant de medicatie af. Binnenkort wordt de behandeling uitgebreid.

Katinka: “Cliënten die middelen gebruiken vanwege pijn, ervaren vaak een drempel om hulp te zoeken binnen de muren van onze instelling. Maar het is niet altijd nodig een intensief specialistisch aanbod te ondergaan! Veel cliënten hebben behoefte aan een behandeling dicht bij huis, waarbij pijn en middelengebruik samen worden aangepakt. Daarom hebben we een nieuwe aanpak ontwikkeld, waarmee onze verslavingsconsulenten hulp kunnen bieden in de huisartsenpraktijken waar ze werken. Dit aanbod bestaat uit zes sessies waarin aandacht is voor psycho-educatie over pijn en middelengebruik, fysieke activering en psychologische flexibiliteit. Ook zetten we virtual reality in. In 2022 gaan we dit aanbod breed uitzetten binnen Brabant!”