Letterlijk en figuurlijk puinruimen

Begeleiding thuis bij cliënten met grote problemen

Meer overlast, meer ‘verwarde personen’: door de afbouw van opnameplekken in de ggz lijkt een aantal kwetsbare mensen nu tussen wal en schip te vallen. Ambulante behandeling kan iemand oplappen, maar terug in de oude omgeving – met alle oude, nog onopgeloste ellende – volgt vaak snel een terugval. Het streven om mensen in de wijk te houden, vraagt om nieuwe oplossingen. Zoals intensieve zorg aan huis. NK-medewerkers Bacha en Dennis helpen in opdracht van de gemeente (Wmo) hun cliënten met, nou ja, eigenlijk alles. Over praten tijdens het poetsen, appen over het eten, en tuinieren voor de rechtszaak.

Dennis: “Onze opdracht is: mensen zo lang mogelijk thuis laten wonen, met zo veel mogelijk plezier en zo weinig mogelijk overlast. En dan gaan wij kijken: wat is daar voor nodig? Dit zijn cliënten met problemen op veel gebieden, ook psychiatrische en verslavingsproblemen, maar onze hulp is meestal heel praktisch. Als je binnenkomt, tref je vaak een enorme rotzooi aan. Je stapt soms letterlijk over de vuilniszakken heen. Overal troep, alle administratie in zes plastic zakken. Ja, dan begin je met puinruimen. We proberen dat zo veel mogelijk samen met de cliënt te doen. Samen een kast opruimen geeft al meteen een goed gevoel. We bekijken wat de prioriteiten van de cliënt zijn. Administratie, de huur, contacten met familie, hobby’s? De verslaving is vaak niet het eerste waar je over begint.”

“Kom niet aan mijn drankgebruik”

Bacha: “Natuurlijk ligt onze deskundigheid wel bij verslaving, en gemeentes geven ook aan dat hier enorme behoefte aan is. Een ernstige verslaving is voor ons geen contra-indicatie, dus wij helpen cliënten die anders bij niemand terecht kunnen. Maar je hoeft het niet altijd over het gebruik te hebben. Cliënten zeggen soms aanvankelijk: ‘Kom niet aan mijn drankgebruik’. We focussen ons op dingen die de cliënt zelf belangrijk vindt. Maar als de dingen om je heen veranderen, als je positieve contacten hebt, er weer op uit gaat, overdag wat te doen hebt en minder eenzaam bent, dan krijg je vanzelf minder zucht en ga je ook minder gebruiken.”

Nachtelijke schreeuwer

Dennis: “Ik had bijvoorbeeld een cliënt die veel overlast veroorzaakte, die ’s nachts vaak liep te schreeuwen en harde muziek draaide. Hij dronk veel en zijn dag- en nachtritme was volledig verstoord. We zijn samen gaan bekijken wat hij leuk vond om te doen, en hij is uiteindelijk vrijwilliger bij een buurthuis geworden. Daardoor heeft hij meer structuur, heeft overdag bezigheden, drinkt minder en gaat ’s avonds eerder naar bed.”

Even appen

Bacha: “Herstel gaat in kleine stapjes en terugval hoort erbij. Dus als het een keer uit de hand loopt en iemand is totaal niet aanspreekbaar, dan houdt het niet op, maar kom je een andere keer terug. Onze begeleiding is frequent en persoonlijk. Een cliënt van mij wilde gezonder eten. We zijn toen samen gaan kijken naar recepten, samen boodschappen gaan doen. Dan stuur ik ook tussen de afspraken door gewoon een appje: ‘hoe was het eten?’. Op mijn opleiding leerde ik nog dat je vooral professionele afstand moet bewaren. Als een cliënt vraagt naar je weekend, zou je moeten antwoorden dat dat niet relevant is. Maar gelukkig zien we daar nu een kentering in, mede door de inzet van ervaringsdeskundigen. Juist het menselijke contact, de gelijkwaardigheid en nabijheid, heeft vaak een enorme toegevoegde waarde.”

Schoffelen en koken

Dennis: “Je hebt een grote impact op iemands leven, je bent in het begin soms de enige die deze persoon ziet. Die betrokkenheid bij het hele leven maakt mijn werk ook heel gevarieerd. Het ene moment staan we in iemands tuin te schoffelen, daarna ga ik met iemand mee naar de rechtbank, vervolgens zit ik met een cliënt op afspraak bij de cardioloog en ten slotte bezoek ik met iemand een cursus koken in het buurthuis. Omdat je actief bezig bent, maakt dat een goed gesprek ook gemakkelijker. Natuurlijk komt het ook voor dat je anderhalf uur aan de keukentafel over verslaving zit te praten, maar vaak ontstaan die gesprekken heel natuurlijk, bijvoorbeeld tijdens het poetsen.”

Eerlijk over verleden

Bacha: “Je merkt vaak dat mensen gaandeweg meer gaan vertellen over hun verslaving. Ook naar buiten toe. Er leven nog veel vooroordelen over verslaving, maar als je zelf open bent, dan merk je vaak dat de reacties veel positiever zijn dan je vreesde. Je zelfstigma belemmert je meer dan de vooroordelen van anderen. Als je open kunt zijn over je verleden en over moeilijke momenten die je ook nu nog tegenkomt, kan dat helpen om terugval te voorkomen. Ook dat is onderdeel van herstel, en ik vind het mooi dat ik iets kan bijdragen aan dat proces.”

Opnieuw beginnen na sekswerk

Dennis: “De begeleiding is langdurig, zodat we iemands leven hopelijk blijvend kunnen veranderen. Ik had een cliënte die in de prostitutie werkte en die na haar behandeling terugkwam in haar woning die ook haar werkplek was, dus waar letterlijk de klanten aanbelden. Ze had geen ander werk, geen hobby’s, haar financiën waren een puinhoop. We hebben samen een andere woning gezocht en een baantje, ze kreeg begeleiding van een instantie die vrouwen uit het sekswerk helpt. Nu kan ze ook écht opnieuw beginnen. Maar ook dan eindigt onze hulp niet bij het ‘puinruimen’. Hiervoor geldt hetzelfde als voor de detox: je kunt opruimen en schoonmaken, maar iemand moet ook leren zijn of haar leven blijvend anders in te richten en te onderhouden, tot mensen ook echt de voordelen ervaren van dit andere leven.”

Op je handen zitten

Bacha: “Mensen moeten zelf tot dat inzicht komen. Soms moet je op je handen zitten tot mensen zelf de keuze maken. Dat is soms heftig. Maar het is ook zulk mooi werk. Als ik iets kan toevoegen, een schakeltje kan zijn in het herstel van anderen, als mensen me bedanken omdat ik er voor hen was, dan heb ik een topdag, en die heb ik vaak. Dan zit ik ’s avonds in mijn auto naar huis, muziekje aan, en dan denk ik: hier doe ik het voor.”