Behandeling van ADHD en verslaving: “ADHD’ers zijn echt zulke leuke mensen om mee te werken”

Bij mensen met een verslaving is er vaak ook sprake van bijkomende psychische problemen. Zo zien we heel regelmatig de combinatie van verslavingsproblemen en ADHD. Ingrid Balkenende, senior behandelaar bij NK: “We zien bij mensen met ADHD vaak dat ze middelen gaan gebruiken als een soort ‘zelfmedicatie’. Ze gaan bijvoorbeeld blowen of drinken om wat rustiger te worden. Dat hoeven niet altijd dempende middelen te zijn. Als iemand in mijn spreekkamer zegt dat hij van speed rustig wordt, gaan bij mij alle alarmbellen rinkelen, want speed werkt op een bepaalde manier hetzelfde als Ritalin.” Over volle papierbakken, saaie wachtkamers en keihard fietsen met een lekke band…

Genotmiddelen als zelfmedicatie creëren meer problemen dan ze oplossen, maar dat mensen met ADHD er soms hun toevlucht toe nemen, begrijpt Ingrid wel: “Ik zie het al meteen bij de intake: dit zijn mensen met een enorme onrust in hun lijf en hun hoofd. Het is alsof ze altijd leven met een volle papierbak; terwijl ze een papiertje oprapen dat er uit valt, komen er alweer nieuwe papieren bij. Ze zijn voortdurend aan het verzamelen en opruimen.”

Niet beseffen hoe druk je bent

Het gebeurt regelmatig dat bij Ingrid mensen op gesprek komen die nog helemaal geen diagnose ADHD hebben, maar wel dit soort gedrag vertonen. Ingrid: “Die denken: zo ben ik gewoon. Ze herkennen zichzelf niet in andere mensen met ADHD, maar ze beseffen niet hoe druk en onrustig ze zelf zijn. Ik vraag dan of ze typische ADHD-kenmerken herkennen: moeite met autoriteit, met tien dingen tegelijk bezig zijn maar er geen eentje afmaken, moeite om ergens op te focussen of weerstand te bieden aan impulsen… Het is aan hen of ze dit verder willen laten onderzoeken of niet. Een diagnose kan je verder helpen, maar het is ook mogelijk dat je het helemaal niet wilt weten.”

De pieken missen

ADHD speelt niet alleen een rol bij het ontstaan van verslaving, maar ook bij de behandeling ervan. Ingrid: “Als je moeite hebt met impulsbeheersing en concentratie, dan is dat wel een factor die het herstel wat lastiger maakt. Medicijnen zoals Ritalin zouden je dan rustiger kunnen maken, zodat ook het stoppen met gebruiken makkelijker wordt, maar helaas moet je wel drie maanden abstinent zijn voor je onderzocht kan worden op ADHD en medicijnen mag gaan gebruiken… Als je al een diagnose hebt voordat je verslavingsproblemen kreeg, ligt dat anders. Maar ook dan is het instellen van de medicatie vaak een heel traject, een traject waar mensen met ADHD weinig geduld voor hebben. Terugval hoort er vaak echt bij. En vergeet niet dat medicijngebruik ook nadelen heeft. Je wordt er rustiger van, maar mensen met ADHD vinden die pieken soms ook fijn en handig bij hun werk of hobby’s. Als die er niet zijn, voelt dat soms als een gemis. Voor iedereen is dat een individuele afweging, en het is belangrijk dat je als behandelaar meedenkt met de wensen en behoeften van die persoon. Want die staan centraal.”

Keihard fietsen met een lekke band

“Als behandelaar van mensen met ADHD moet je extra investeren in de werkrelatie. In de behandeling is psycho-educatie een heel belangrijk onderdeel: hoe werkt het brein van iemand met ADHD? Maar je benadering is misschien nog wel belangrijker dan de behandeling zelf. Mensen met ADHD hebben vaak hun hele leven al gehoord dat ze dingen niet goed konden. ‘Let nou eens op! Doe nou eens je best!’ Ze werden als kind gezien als vervelende lastpakken die niet wilden luisteren. Maar het is geen onwil, het is onmacht! Een positieve benadering is dus cruciaal. Zeg niet: ‘jij moet dit of dat’, want daar zijn ze vaak allergisch voor geworden. Vraag liever ‘zou het handig zijn om…?’ Neem hen serieus, focus op wat ze wél goed kunnen en doen, daar bloeien mensen met ADHD vaak enorm van op.

Het is echt een vooroordeel, helaas soms ook nog binnen de zorg, dat mensen met ADHD ongemotiveerd zouden zijn. Ze zijn vaak juist heel erg gemotiveerd! Ze komen te laat op de afspraak, ze vergeten hun huiswerk, maar ze komen wel. Ik had een cliënte die er voor een afspraak veel te laat achter kwam dat de band van haar fiets lek was. Ze heeft die toen zo hard mogelijk opgepompt en extra middelen genomen om nog sneller te kunnen fietsen, zodat ze zo ver mogelijk kwam voor die band weer leeg was. Dan kun je zeggen: ‘Het was wel een heel slecht idee om meer middelen te gebruiken.’ Maar je kunt haar ook, voor je het over verstandige keuzes hebt, prijzen omdat ze zo ontzettend haar best heeft gedaan om toch nog op de afspraak te komen. Je kunt er van alles van vinden, maar ze was wél gemotiveerd!”

‘Jemig wat is het hier saai!’

“Ja weet je, ik hou van die doelgroep. Het zijn zulke leuke mensen om mee te werken. Ze zijn energiek, eerlijk, recht voor zijn raap, leggen hele snelle, vaak originele en grappige associaties. Als ik met een cliënt in de wachtkamer bij de huisarts zit, en ze roept ineens uit: ‘Jemig wat is het saai hier!’, dan moet ik daar gewoon erg om lachen. Ze prikken er ook meteen doorheen als jij niet eerlijk bent, als jij uitvluchten en smoezen verzint, dus als behandelaar moet je ook heel oprecht zijn. En als je hen dan met een positieve benadering, een goede behandeling en veel duidelijke structuur kan helpen bij hun herstel, dan is dat toch geweldig? Ik vind mijn werk echt heel leuk!”