Regelmatig schrijven kranten over ongelukken door het gebruik van lachgas in het verkeer. Ook in Brabant, rond de feestdagen. Het Brabants Dagblad berichtte over twee ongevallen op één avond en op dezelfde weg in Tilburg. Een van die ongevallen had een fatale afloop: een 23-jarige vrouw die tegenover de politie verklaarde lachgas te hebben gebruikt, overleed later aan haar verwondingen. Maar kennelijk dringt het niet tot jongeren door dat het gebruik van lachgas achter het stuur levensgevaarlijk is. Jongerenorganisatie TeamAlert heeft na onderzoek vastgesteld dat zestig procent van de lachgasgebruikers ook in de auto gebruikt. De politie meldt dat in de eerste helft van 2019 bij bijna duizend verkeersincidenten lachgas in het spel was. Waarom is lachgas in het verkeer zo gevaarlijk? Wat bezielt jongeren om juist in de auto te gebruiken? En welke maatregelen zijn nodig om ongelukken door lachgas te voorkomen? Wij vroegen het aan preventiewerker Daniëlle Ketelaars en aan (ex-)gebruiker Koen* .

Vragen om problemen

Volgens Daniëlle beschouwen jongeren lachgas geheel ten onrechte als een onschuldig middel: “Lachgas is immers overal verkrijgbaar. Daardoor wordt het door veel gebruikers gezien als een onschuldig genotmiddel. Gebruikers onderschatten de risico’s van lachgas of zijn daar niet mee bekend. Gebruik geeft een korte maar sterke roes: er ontstaat een bewustzijnsdaling die enigszins te vergelijken is met dronkenschap. Na enkele minuten verdwijnt de roes, maar de effecten kunnen nog uren ‘na-ijlen’. Dan is het per definitie onverantwoord om achter het stuur te kruipen. Ook de risico’s op korte termijn maken verkeersdeelname gevaarlijk. Veel gebruikers hebben last van duizeligheid en verwardheid. Met dergelijke effecten en klachten vraag je om problemen als je auto gaat rijden. En dan is er nog de kans op verslaving en excessief gebruik, waardoor de kans groter wordt dat effecten lange tijd aanhouden. Ook dat vergroot de kans dat het mis gaat in het verkeer aanzienlijk.”

Auto favoriete gebruiksplek

Dat lachgas ondanks de vele berichten over verkeersongelukken en de risico’s van lachgas in het verkeer toch vaak in de auto gebruikt wordt, roept de nodige vragen op. Daniëlle heeft er wel een verklaring voor: “Bij het onderzoek naar de vindplaats van lachgaspatronen in Helmond troffen we die vooral aan op parkeerplaatsen. Onze veldwerkers weten ook dat sommige parkeerplaatsen dienst doen als hangplek voor jongeren. Ze komen daar met auto’s naar toe, zetten de deuren open, draaien harde muziek en gebruiken afhankelijk van het weer rond of in de auto. Om vervolgens onder invloed verder te rijden. En soms zelfs al rijdend een extra ballonnetje inhalerend, ook als bestuurder. Ik vermoed dat jongeren ook het idee hebben dat dit niet strafbaar is. Ook dat is een misvatting. Rijden na gebruik van middelen waarvan de bestuurder redelijkerwijs kan weten dat die de rijvaardigheid verminderen, is verboden. Dat zou betekenen dat mensen die lachgas gebruikt hebben, geen auto mogen rijden. Er bestaat echter nog geen test die gebruik van lachgas bewijst: de politie moet bestuurders op heterdaad betrappen of is afhankelijk van getuigenverklaringen. Dat maakt de pakkans erg klein.”

Wegvallen

Om te achterhalen wat gebruikers zelf hiervan vinden, praten we met de 26-jarige Koen*. Hij heeft vaker in een auto gezeten bij mensen die onder invloed van lachgas deelnamen aan het verkeer. Zelf heeft hij nooit gereden onder invloed. Koen: “De klachten en effecten zijn voor mij zeker herkenbaar, zowel uit eigen ervaring als wat ik gezien heb bij vrienden. Natuurlijk is het levensgevaarlijk en onverantwoord om auto te gaan rijden. Sterker nog, ik heb gezien dat gebruikers zelfs voor korte tijd kunnen wegvallen, ‘out gaan’ als het ware. Dan ga je toch niet rijden? Toch was gebruiken met vrienden in een auto ook voor mij heel gewoon. En er werd nooit gesproken over risico’s. Ik heb ook meegemaakt dat mijn vrienden dan toch wilden gaan rijden. Soms zei ik daar dan wel iets van, soms ook niet, als ik zelf onder invloed was.”

Waarschuwingsborden

We vroegen Daniëlle wat er zou moeten gebeuren om het aantal verkeersongelukken terug te dringen. Daniëlle: “Er moet sowieso meer geïnvesteerd worden in het informeren van gebruikers. Mijn collega’s en ik doen dat al in voorlichtingen aan jongeren en we hebben ook voorlichtingsmateriaal gemaakt, bijvoorbeeld onze lachgasposter. In die voorlichting leggen we ook een duidelijke link naar het verkeer. Maar ook politie en gemeenten zouden hierin een rol kunnen vervullen. Waarom staan er op parkeerplaatsen waar die jongeren gebruiken nog geen waarschuwingsborden? Op zulke borden zou duidelijk moeten staan dat rijden kort na gebruik van lachgas levensgevaarlijk is en dat je onder invloed niet mag rijden. Uiteindelijk zou het wenselijk zijn om een verbod op lachgas in het verkeer wettelijk vast te leggen en de pakkans te vergroten. Het moet toch mogelijk zijn om betrouwbare testapparatuur te ontwikkelen?”

Beschikbaarheid beperken

Onlangs stelde staatssecretaris Blokhuis voor, getriggerd door gezondheidsschade en het aantal verkeersincidenten, om lachgas onder te brengen in de Opiumwet. We vroegen Daniëlle hoe zij aankijkt tegen het verbieden van lachgas. Daniëlle: “Uit onderzoek weten we dat alle maatregelen die invloed hebben op beschikbaarheid van middelen, effect hebben op de mate waarin gebruikt wordt. Natuurlijk kun je met een verbod gebruik niet uitbannen, maar de beschikbaarheid op zowel landelijk als gemeentelijk niveau beperken via wet- en regelgeving, juichen we toe. Daarnaast weten we ook dat als de beschikbaarheid wordt vergroot, het gebruik toeneemt. Sinds enige tijd is lachgas ook verkrijgbaar in lachgastanks, die eenvoudig verkrijgbaar zijn via internet. Dat is toch gek? Zeker als je beseft dat die tanks weer extra gezondheidsrisico’s hebben. Bij het vullen van ballonnen via tanks kunnen brandwonden ontstaan door bevriezing van armen of benen, zeker als gebruikers onder invloed zijn.”

Geen onschuldig genotmiddel

Daniëlle gaat ten slotte in op de haalbaarheid van een verbod: “Alhoewel handhaving lastig is, heeft verbieden wel degelijk voordelen. Gezien alle berichten over personeelstekort bij de politie, is het niet te verwachten dat de capaciteit van de politie om een verbod te handhaven vergroot wordt. Handhaving is dus een probleem, maar dat geldt voor alle drugs. Maar met een wettelijk verbod wordt het wel moeilijker om lachgas ongestoord te verkopen. Dat zou winst zijn. Maar de belangrijkste winst die daarmee behaald wordt, is dat een verbod zal helpen om jongeren te laten beseffen dat lachgas zeker geen onschuldig genotmiddel is en zeker in het verkeer ‘not done’ is.”

In het Brabants Dagblad en het Eindhovens Dagblad is onlangs een gastopinie over het lachgasverbod geplaatst door Daniëlle Ketelaars en haar collega-preventiewerker Alex van Dongen.

*Koen is een gefingeerde naam

“Zonder de MHU was ik er niet meer geweest”

Meer dan acht jaar geleden interviewden we Bert Kivits uit Eindhoven over wat medische heroïnebehandeling hem gebracht had. Medische heroïnebehandeling was toen een baanbrekende, nieuwe behandeling, waarbij heroïneverslaafden onder medische begeleiding heroïne kregen, om hun gezondheid en welzijn te verbeteren en overlast door het leven ‘in de marge’ te verminderen. Bert, die voor deze behandeling een dakloos bestaan had geleid en zwaar verslaafd was, noemde de medische heroïnebehandeling “het beste programma dat Novadic-Kentron ooit heeft gehad”. Omdat de medische heroïne-units (MHU’s) bij NK dit jaar twaalf en half  jaar bestaan, zochten we Bert opnieuw op, om te kijken hoe het nu gaat. En hij staat nog steeds volmondig achter die uitspraak van acht jaar geleden! Daarnaast spraken we met een andere cliënt ‘van het eerste uur’, en met Maya van den Heuvel, medewerker medische dienst bij de MHU in Eindhoven.

“Ik gebruik nog maar een paar keer per jaar cocaïne”

Bert: ”Waarschijnlijk was ik er zonder de MHU niet meer geweest. Vroeger gebruikte ik naast heroïne elke dag cocaïne, nu nog maar een paar keer per jaar. Ik ga daar ook niet meer naar op zoek. Ook heb ik geen contacten meer met Justitie. En ik heb een bewindvoerder, waardoor mijn financiën nu op orde zijn. Ik ga nog vijf keer in de week naar de MHU. Ik heb helaas enkele jaren geleden wel een keer een stommiteit begaan, door bekende dealers van vroeger in mijn woning te laten. Daardoor ben ik mijn woning kwijt geraakt, waardoor ik nu hier in het Domushuis woon. Ik heb het hier goed hoor, maar door die stommiteit kom ik even niet meer in aanmerking voor een eigen woning. En dat blijft toch wel een grote wens: een eigen huis en een hond, om lekker mee te gaan wandelen.”

“Ik ben mantelzorger voor mijn bovenbuurman”

Een eigen huis heeft cliënt van het eerste uur Henrie (49) wel. Henrie: ”Toen ik hier begon, waren ze de stoep nog aan het leggen. Ik ben er wel een jaartje tussenuit geweest, na wat gedoe met de begeleiding, maar ik ben met hangende pootjes teruggekeerd. Gelukkig was ik weer welkom, want de MHU heeft mij veel gebracht. Ik ben uit de criminaliteit, ben schuldenvrij, heb een eigen huis en vooral: ik heb geen zucht meer. Ik ben niet meer de hele dag bezig met dope en hoef niet meer te ‘hosselen’ [de hele dag op jacht naar geld om drugs te kopen, red.]. Ik heb ook geen contact meer met gebruikers. Als ik ze tegenkom, vragen ze hoe het gaat. Prima, zeg ik dan, en loop snel door. Bijgebruik is ook helemaal gestopt. Toen ik hier kwam, gebruikte ik zo’n acht valiums per dag, nu nul. Ik leef nu zoals mensen verwachten dat iemand leeft. Ik ga ’s ochtends naar de MHU, en ben vervolgens de hele dag bezig. Ik ben bijvoorbeeld mantelzorger voor mijn bovenbuurman, die een hersenbloeding heeft gehad. Voor hem doe ik boodschappen en hou ik het huis op orde. En ik ben een hondengek. Ik zorg voor mijn hondjes en laat die uit. Maar ook de hondjes van twee oudere vrouwen uit de buurt laat ik uit.“

“De MHU doet er toe!”

Maya van den Heuvel, medewerker medische dienst bij de MHU, is trots op het werk van de MHU. Maya: ”We betekenen veel voor onze cliënten, voor velen hebben we een troosteloze situatie kunnen doorbreken. De MHU doet er toe! In de MHU in Eindhoven hebben we vijftien cliënten die heroïne roken, ofwel ‘chinezen’, en twee spuiters. Het is een vaste groep die hier al jarenlang komt. Nieuwe aanwas is er nauwelijks, heroïnegebruik onder jongeren komt nog slechts sporadisch voor. Met de verstrekking willen we zucht intomen, om zo cliënten meer stabiliteit te bieden en hen een kans te geven op een zo normaal mogelijk leven. Dat wordt ondersteund door behandeling op het gebied van bijvoorbeeld financiën, dagbesteding en huisvesting. En we zijn vaak intermediair tussen de verschillende instanties waarmee onze cliënten contact hebben. Het is een groot voordeel dat cliënten hier zo vaak komen. Om over dergelijke zaken in gesprek te raken met cliënten, is een vertrouwensband nodig. Mensen geven niet zo maar inzicht in hun ‘rugzakje’. Het intensieve contact heeft zeker therapeutische waarde. En het contact is ook wederzijds: cliënten hebben ook belangstelling voor ons. Ze zien het als je je niet goed voelt of slecht geslapen hebt. En vragen dan ook hoe het met ons gaat.”

Toewijding

Het gesprek met Maya vindt plaats terwijl zij toeziet op het gebruik van een groep rokers. De sfeer is heel gemoedelijk. De cliënten zitten met elkaar te praten en af en toe betrekken zij Maya in het gesprek. Maya: “We verstrekken zeven dagen in de week heroïne, meerdere keren per dag. De tijd om te roken is maximaal een half uur, spuiters zijn zo’n tien minuten bezig. Sommigen komen wat eerder voor een bakje koffie in de gezamenlijke ruimte. Voor ze weggaan, checken we individueel of cliënten voldoende alert zijn. Als dat niet het geval is, moeten ze even blijven. We hebben deze groep veel te bieden, maar cliënt van de MHU zijn, vraagt ook veel toewijding. Het is niet niks om zeven dagen per week, vaak twee keer per dag, naar de MHU te ‘moeten’ gaan.”

In de kluis

De medische heroïnebehandeling is strikt geprotocolleerd volgens de richtlijnen van de landelijke Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden (CCBH). Maya: ”De heroïne wordt gebracht door G4S, een Eindhovens bedrijf dat gespecialiseerd is in waardetransporten. Het wordt bewaard in een kluis en iedere dag tellen mijn collega’s en ik de voorraad. Elke twee weken is er een apothekerscontrole. De twee gebruiksruimtes zijn afgesloten van de overige ruimtes en hebben een professioneel afzuigsysteem. Wij mogen tijdens of kort na het roken niet in die ruimtes komen. Ook is er verplicht beveiliging aanwezig. In het verleden zijn er wel eens incidenten geweest, maar nu verlopen de verstrekkingen behoorlijk relaxed.”

Ketenpartners welkom!

Maya benadrukt dat ketenpartners altijd welkom zijn om een kijkje te komen nemen. Maya: “Laatst hebben we een wijkagent rondgeleid en verteld wat we doen. Hij wist niet eens dat we er waren, maar was erg onder de indruk. En we hebben ook een keer een Canadese delegatie op bezoek gehad. In hun woonplaats, Lethbridge, is inmiddels ook gestart met medische heroïnebehandeling. Dat is toch super!?”

Medische heroïnebehandeling bij NK Sinds 1996 worden in Nederland op experimentele basis chronische heroïneverslaafden behandeld door hen onder medische begeleiding en volgens een strikt protocol heroïne te verstrekken. Het experiment bleek een groot succes en eind 2006 werd medische heroïne officieel als medicijn erkend. Vanaf die tijd behandelt Novadic-Kentron verslaafden in drie MHU’s. Er is plaats voor 67 cliënten: Eindhoven (25), Den Bosch (20) en Tilburg (22). In de MHU’s werken verpleegkundigen en verzorgenden, waarvan er altijd meerdere aanwezig zijn. Minimaal een dag per week is er een verslavingsarts voor medische zaken die met de verslaving te maken hebben. Met andere klachten worden cliënten verwezen naar de eigen huisarts. Naast de heroïne krijgen de cliënten ook methadon. Dat heeft een langere werkingsduur en voorkomt dat cliënten ziek worden van de ontwenningsverschijnselen en thuis gaan gebruiken.

 

Het hostel aan de Van Broeckhovenlaan in Den Bosch opende in mei 2014 haar deuren. Dertig bewoners, dak- en thuislozen met een verslaving en psychische problematiek, kregen er een eigen appartement. Gebruik van alcohol en drugs is toegestaan op de eigen kamer. Doel was destijds deze groep permanent onderdak te bieden en te begeleiden. Inmiddels is dit doel veranderd en is het hostel een ontwikkelcentrum geworden. Via ontwikkeltrajecten op maat wordt met bewoners zoveel mogelijk toegewerkt naar andere vormen van begeleid wonen. Ze leren om weer te functioneren in ‘gewone wijken’ en in de maatschappij. Dat gebeurt in drie fasen: de oriëntatiefase, de trainingsfase en de uitstroomfase. Met Maaike Huiberts, coördinator van het hostel en projectleider, praten we over deze opvallende koerswijziging.

Eruit halen wat erin zit

Maaike: “Deze koerswijziging vloeit voort uit het rapport ‘Van beschermd wonen naar een beschermd thuis’ van de commissie Dannenberg. Daarin is het uitgangspunt dat mensen in hun eigen woonomgeving de zorg krijgen die op dat moment nodig is, en dat die zorg weer wordt afgeschaald zodra het kan. Hierbij passen niet langer grote gebouwen centraal in de stad, maar woningen in de wijk, waar ondersteuning geboden wordt op momenten dat dat nodig is. Zo wordt ‘sociale inclusie’ – meedoen in de samenleving – weer beter mogelijk. De insteek is dus niet meer alleen een permanent dak boven het hoofd en begeleiden, maar de nadruk ligt op persoonlijke ontwikkeling op alle levensgebieden. Ons team heeft een methode bedacht om die persoonlijke ontwikkeling te realiseren. Daarbij hebben we ook ervaringswerkers intensief betrokken, en die worden nu ook ingeschakeld bij de uitvoering. Samen met de bewoners proberen we eruit te halen wat er in zit.”

Van wc poetsen tot een ei bakken

“De ontwikkeltrajecten verlopen langs een persoonlijk ontwikkelplan. Iedere bewoner krijgt een eigen werkmap en een persoonlijk begeleider voor het volledige ontwikkeltraject. In die werkmap zijn zowat alle vaardigheden opgenomen die nodig zijn om meer zelfstandig te kunnen wonen. Je moet dan denken aan vaardigheden op het gebied van onder meer dagbesteding, gezondheid, financiën, hygiëne en ADL: Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen. Dat varieert van de wc poetsen tot een ei bakken, van medicijnen innemen tot afhandelen van de post en van de boekhouding tot reizen met het OV. Op sommige gebieden hebben bewoners die vaardigheden al, andere moeten bijgeschaafd of vergroot worden en soms ontbreekt ontwikkelpotentieel. In de oriëntatiefase die drie maanden duurt, brengen we voor iedere bewoner de woonvaardigheden, het ontwikkelpotentieel en de zelfredzaamheid in kaart. Deze fase is inmiddels afgerond. Van de huidige bewonersgroep hebben vijftien bewoners voldoende potentieel om door te stromen naar de tweede fase, de trainingsfase. Bij de andere vijftien bewoners blijven we in het hostel zorg en begeleiding bieden die gericht is op stabilisatie.”

Tranen

“De meeste cliënten die potentie hebben om door te stromen, willen dat ook echt. Onlangs hebben we een bewoner kunnen vertellen dat hij een urgentie-plusverklaring heeft gekregen van het sociaal wijkteam. Dat betekent dat hij binnen een half jaar een nieuwe woonplek krijgt. Hij had er twee jaar lang keihard voor gewerkt en kreeg de tranen in zijn ogen. Hoe mooi is dat? Van de groep die onvoldoende ontwikkelpotentieel heeft, vinden de meesten het prima om te blijven. Die zitten in het hostel op hun plek en willen helemaal niet naar een andere woonomgeving.”

Zelfredzaamheid opkrikken

“In de trainingsfase wordt met iedere bewoner gewerkt aan de hand van een plan van aanpak op basis van de domeinen in de zogenoemde zelfredzaamheidsmatrix. Op alle domeinen hebben de bewoners aan het begin een score die varieert van 1 tot 5. In groepjes van vier bewoners met vergelijkbare doelen, wordt systematisch gewerkt aan het ‘opkrikken’ van de zelfredzaamheid. Dat gebeurt een keer per week gedurende anderhalf uur. Iedere bijeenkomst is er een theoretisch deel en wordt er gewerkt aan groepsopdrachten. Aan het eind krijgen bewoners een huiswerkopdracht mee. De trainingsfase heeft geen vaste doorlooptijd, omdat die voor iedere bewoner verschillend kan zijn. Na een half jaar wordt de ontwikkeling geëvalueerd en wordt ofwel geconcludeerd dat de bewoner klaar is voor fase 3, de uitstroomfase, of wordt het plan van aanpak bijgesteld en gaat de trainingsfase verder. Als op ieder domein een score van 4 of 5 is bereikt, zijn bewoners klaar om meer zelfstandig te gaan wonen. Die score krijgen bewoners als ze op het betreffende gebied voldoende zelfstandig zijn of als ze iemand hebben, bijvoorbeeld op het gebied van financiën een bewindvoerder, die dingen voor hen regelt.”

De juiste plek

“Bewoners die de tweede fase met succes afgerond hebben, komen in de uitstroomfase. Zij voldoen aan de eisen die de woningbouw en sociale wijkteams stellen voor begeleid wonen. Voor hen vragen we een urgentie-plusstatus aan en als die afgegeven is, stromen ze door naar een woning met een zorgindicatie of begeleid wonen. Wij hebben inmiddels drie plaatsen toegewezen gekregen voor ambulante woonbegeleiding. Als de bewoners het goed doen in hun nieuwe woonomgeving, is ons doel bereikt. Dan zijn de bewoners op de juiste plek terecht gekomen en nemen op hun niveau weer deel aan het maatschappelijke leven.”

Enthousiasme

“Of ze het alle vijftien gaan redden, blijft voor nu nog de vraag. Sommigen zullen er behoorlijk wat tijd voor nodig hebben, maar ik heb er alle vertrouwen in dat we met deze intensieve manier van werken een gerichte uitstroom kunnen realiseren, waarbij de cliënten meer bagage hebben om te participeren in de maatschappij. Het lukt maar een enkeling om zónder een dergelijk intensief traject uit te stromen. En mijn positieve verwachtingen over een succesvolle afloop worden gevoed als we andere partijen informeren over het ontwikkelcentrum. Met wie we er ook over praten, overal wordt met veel enthousiasme gereageerd op onze koerswijziging. Zoals in december, toen de volledige Bossche commissie Sociaal, met vertegenwoordigers van alle politieke partijen, een werkbezoek aflegde bij het hostel. De de­le­ga­tie bleek zeer on­der de in­druk van de ac­ti­vi­tei­ten bin­nen het ont­wik­kel­cen­trum. Veel waar­de­ring werd uit­ge­spro­ken over de ge­rich­te, me­tho­di­sche werk­wij­ze waarmee we met be­wo­ners toewerken naar op­nieuw mee­doen in de sa­men­le­ving.”