Het ontrafelen van angst en verslaving

“Naar een getraumatiseerde verslaafde wordt anders gekeken dan naar een getraumatiseerde vluchteling”

 Verslaving en angst komen vaak samen voor, bij klinische cliënten zelfs rond de 50%, blijkt uit onderzoek. Maar vaak vormen angst en verslaving een ingewikkelde knoop. Genotmiddelen kunnen angst veroorzaken, verergeren, in stand houden, maar ook dempen. Je kunt dus angstig worden door genotmiddelen, maar ook middelen gaan gebruiken omdat je angstig bent. En als je stopt met gebruik, wordt het vaak eerst erger voor het beter wordt. Een kwestie van goed kijken, goed onderzoeken en zorgvuldig behandelen dus. Klinisch psycholoog Valentijn Jiskoot: “Een goede diagnose stel je niet in één keer.”

Volgens de richtlijn van Resultaten scoren komt “alles met alles” voor, dus alle soorten angststoornissen (zoals paniekstoornis, sociale fobie, obsessief-compulsieve stoornis, gegeneraliseerde angststoornis en posttraumatische stressstoornis) met alle soorten middelen (alcohol, benzodiazepines, cannabis, enzovoorts). Afhankelijk van de ernst van de angststoornis en het middelengebruik, kunnen deze cliënten ook behandeld worden binnen de reguliere ggz.

Mishandeling en misbruik

Valentijn: “In de teams binnen Novadic-Kentron waar ik werkzaam ben, zie ik vooral cliënten met PTSS. Mijn inschatting is dat tot wel een op de drie cliënten bij NK PTSS-klachten heeft. Veel cliënten hebben verschrikkelijke dingen meegemaakt in hun jeugd, zoals mishandeling of misbruik. Om die angst te dempen, worden dan nogal eens middelen gebruikt, zoals alcohol of cannabis. Maar door hun verslaving kunnen cliënten ook weer in risicovolle situaties terecht komen. En door het middelengebruik zijn ze bovendien minder weerbaar voor misbruik.”

Argwaan of mededogen

Valentijn kan het middelengebruik in zekere zin ook wel begrijpen: “Als je cliënten met een zwaar trauma behandelt, raakt je dat als behandelaar ook. Ik snap soms wel waarom cliënten vluchten in de roes van een genotmiddel, al lost dat uiteindelijk de problemen natuurlijk niet op, maar creëert het weer een heleboel nieuwe problemen. Maar je merkt in de maatschappij wel een groot verschil in de manier waarop mensen kijken naar verslaafden met PTSS, of naar vluchtelingen met PTSS. Voor die laatste groep is veel meer mededogen. Naar een verslaafde wordt toch vaak met argwaan gekeken: ‘die zal het er ook zelf wel naar gemaakt hebben’. Terwijl de trauma’s van iemand met een verslaving net zo heftig en verschrikkelijk zijn.”

Nare ervaringen

Probleem met middelengebruik en angst is dat het middelengebruik ook de oorzaak kan zijn van angst. Heel veel genotmiddelen, zoals cocaïne, speed, ketamine, cannabis maar ook alcohol, kunnen op korte of langere termijn angst veroorzaken, of andere effecten hebben zoals wanen of psychoses die angst met zich meebrengen. Bovendien kan stoppen met middelen ook weer veel angst veroorzaken, als ontwenningsverschijnsel, maar ook omdat de demping wegvalt.

Valentijn: “Je moet dus zorgvuldig zijn met het stellen van een diagnose. Je moet als behandelaar niet alleen kijken wat de klachten zijn bij de intake, maar ook vlak na en een tijdje na de detox, als de invloed van die middelen geen factor meer is. Bij de intake is het belangrijk te vragen of iemand nare ervaringen heeft gehad. En wat de functie is voor het middelengebruik. Als er sprake is van een trauma, én de persoon geeft zelf aan dat hij of zij gebruikt om minder angstig en onrustig te zijn, dan zijn dat signalen dat er sprake kan zijn van angst, en specifiek PTSS.”

EMDR

Als er een angststoornis is die al bestond voor het middelengebruik én die ook nog blijft bestaan na de detox, is een goede behandeling essentieel om terugval te voorkomen. Valentijn: “Idealiter begin je direct na de detox met de behandeling van de angst, omdat de demping dan is weggevallen. Als iemand nog maanden moet wachten, kan dat erg zwaar zijn. In een aantal gevallen doet NK de traumabehandeling zelf, maar bij zeer complex trauma waarvoor langdurige traumabehandeling nodig is, moet er een duaal traject worden opgestart, waarbij de ggz de angst behandelt en wij de verslaving. De afstemming hiervan kan nog wel beter. Nu is het gelukkig wel zo dat ook binnen NK veel expertise is om trauma te behandelen, met name met EMDR.”

Nieuw zelfvertrouwen

EMDR is een heftige methode om trauma te behandelen (zie ook het artikel eerder in onze nieuwsbrief) maar gelukkig wel heel effectief. Valentijn: “Cliënten zien er vaak wel tegenop en dat is logisch. Je vraagt hen om de angstige beelden niet te vermijden, maar juist op te zoeken. En dat is heel heftig. Maar als ze merken dat deze aanpak helpt, is dat ook een hele positieve ervaring. Niet alleen omdat ze dan hun angsten en trauma’s hebben overwonnen, maar ook omdat ze het toch maar gedaan hebben en het hen gelukt is. Dat geeft veel zelfvertrouwen! Dat kunnen cliënten wel gebruiken, want door hun verslaving en reacties van de omgeving daarop – dat ze niks waard zijn, dat ze het er zelf naar hebben gemaakt – hebben ze vaak een heel laag zelfbeeld. Nu lukt iets wel, en daardoor willen en kunnen ze ook het middelengebruik aanpakken. Angst en verslaving is vaak een complexe combinatie, maar er zijn veel mogelijkheden om dit te ontrafelen én effectief aan te pakken. En dan kunnen mensen een stuk lichter door het leven!”