Lachgas in het verkeer: om te janken

Regelmatig schrijven kranten over ongelukken door het gebruik van lachgas in het verkeer. Ook in Brabant, rond de feestdagen. Het Brabants Dagblad berichtte over twee ongevallen op één avond en op dezelfde weg in Tilburg. Een van die ongevallen had een fatale afloop: een 23-jarige vrouw die tegenover de politie verklaarde lachgas te hebben gebruikt, overleed later aan haar verwondingen. Maar kennelijk dringt het niet tot jongeren door dat het gebruik van lachgas achter het stuur levensgevaarlijk is. Jongerenorganisatie TeamAlert heeft na onderzoek vastgesteld dat zestig procent van de lachgasgebruikers ook in de auto gebruikt. De politie meldt dat in de eerste helft van 2019 bij bijna duizend verkeersincidenten lachgas in het spel was. Waarom is lachgas in het verkeer zo gevaarlijk? Wat bezielt jongeren om juist in de auto te gebruiken? En welke maatregelen zijn nodig om ongelukken door lachgas te voorkomen? Wij vroegen het aan preventiewerker Daniëlle Ketelaars en aan (ex-)gebruiker Koen* .

Vragen om problemen

Volgens Daniëlle beschouwen jongeren lachgas geheel ten onrechte als een onschuldig middel: “Lachgas is immers overal verkrijgbaar. Daardoor wordt het door veel gebruikers gezien als een onschuldig genotmiddel. Gebruikers onderschatten de risico’s van lachgas of zijn daar niet mee bekend. Gebruik geeft een korte maar sterke roes: er ontstaat een bewustzijnsdaling die enigszins te vergelijken is met dronkenschap. Na enkele minuten verdwijnt de roes, maar de effecten kunnen nog uren ‘na-ijlen’. Dan is het per definitie onverantwoord om achter het stuur te kruipen. Ook de risico’s op korte termijn maken verkeersdeelname gevaarlijk. Veel gebruikers hebben last van duizeligheid en verwardheid. Met dergelijke effecten en klachten vraag je om problemen als je auto gaat rijden. En dan is er nog de kans op verslaving en excessief gebruik, waardoor de kans groter wordt dat effecten lange tijd aanhouden. Ook dat vergroot de kans dat het mis gaat in het verkeer aanzienlijk.”

Auto favoriete gebruiksplek

Dat lachgas ondanks de vele berichten over verkeersongelukken en de risico’s van lachgas in het verkeer toch vaak in de auto gebruikt wordt, roept de nodige vragen op. Daniëlle heeft er wel een verklaring voor: “Bij het onderzoek naar de vindplaats van lachgaspatronen in Helmond troffen we die vooral aan op parkeerplaatsen. Onze veldwerkers weten ook dat sommige parkeerplaatsen dienst doen als hangplek voor jongeren. Ze komen daar met auto’s naar toe, zetten de deuren open, draaien harde muziek en gebruiken afhankelijk van het weer rond of in de auto. Om vervolgens onder invloed verder te rijden. En soms zelfs al rijdend een extra ballonnetje inhalerend, ook als bestuurder. Ik vermoed dat jongeren ook het idee hebben dat dit niet strafbaar is. Ook dat is een misvatting. Rijden na gebruik van middelen waarvan de bestuurder redelijkerwijs kan weten dat die de rijvaardigheid verminderen, is verboden. Dat zou betekenen dat mensen die lachgas gebruikt hebben, geen auto mogen rijden. Er bestaat echter nog geen test die gebruik van lachgas bewijst: de politie moet bestuurders op heterdaad betrappen of is afhankelijk van getuigenverklaringen. Dat maakt de pakkans erg klein.”

Wegvallen

Om te achterhalen wat gebruikers zelf hiervan vinden, praten we met de 26-jarige Koen*. Hij heeft vaker in een auto gezeten bij mensen die onder invloed van lachgas deelnamen aan het verkeer. Zelf heeft hij nooit gereden onder invloed. Koen: “De klachten en effecten zijn voor mij zeker herkenbaar, zowel uit eigen ervaring als wat ik gezien heb bij vrienden. Natuurlijk is het levensgevaarlijk en onverantwoord om auto te gaan rijden. Sterker nog, ik heb gezien dat gebruikers zelfs voor korte tijd kunnen wegvallen, ‘out gaan’ als het ware. Dan ga je toch niet rijden? Toch was gebruiken met vrienden in een auto ook voor mij heel gewoon. En er werd nooit gesproken over risico’s. Ik heb ook meegemaakt dat mijn vrienden dan toch wilden gaan rijden. Soms zei ik daar dan wel iets van, soms ook niet, als ik zelf onder invloed was.”

Waarschuwingsborden

We vroegen Daniëlle wat er zou moeten gebeuren om het aantal verkeersongelukken terug te dringen. Daniëlle: “Er moet sowieso meer geïnvesteerd worden in het informeren van gebruikers. Mijn collega’s en ik doen dat al in voorlichtingen aan jongeren en we hebben ook voorlichtingsmateriaal gemaakt, bijvoorbeeld onze lachgasposter. In die voorlichting leggen we ook een duidelijke link naar het verkeer. Maar ook politie en gemeenten zouden hierin een rol kunnen vervullen. Waarom staan er op parkeerplaatsen waar die jongeren gebruiken nog geen waarschuwingsborden? Op zulke borden zou duidelijk moeten staan dat rijden kort na gebruik van lachgas levensgevaarlijk is en dat je onder invloed niet mag rijden. Uiteindelijk zou het wenselijk zijn om een verbod op lachgas in het verkeer wettelijk vast te leggen en de pakkans te vergroten. Het moet toch mogelijk zijn om betrouwbare testapparatuur te ontwikkelen?”

Beschikbaarheid beperken

Onlangs stelde staatssecretaris Blokhuis voor, getriggerd door gezondheidsschade en het aantal verkeersincidenten, om lachgas onder te brengen in de Opiumwet. We vroegen Daniëlle hoe zij aankijkt tegen het verbieden van lachgas. Daniëlle: “Uit onderzoek weten we dat alle maatregelen die invloed hebben op beschikbaarheid van middelen, effect hebben op de mate waarin gebruikt wordt. Natuurlijk kun je met een verbod gebruik niet uitbannen, maar de beschikbaarheid op zowel landelijk als gemeentelijk niveau beperken via wet- en regelgeving, juichen we toe. Daarnaast weten we ook dat als de beschikbaarheid wordt vergroot, het gebruik toeneemt. Sinds enige tijd is lachgas ook verkrijgbaar in lachgastanks, die eenvoudig verkrijgbaar zijn via internet. Dat is toch gek? Zeker als je beseft dat die tanks weer extra gezondheidsrisico’s hebben. Bij het vullen van ballonnen via tanks kunnen brandwonden ontstaan door bevriezing van armen of benen, zeker als gebruikers onder invloed zijn.”

Geen onschuldig genotmiddel

Daniëlle gaat ten slotte in op de haalbaarheid van een verbod: “Alhoewel handhaving lastig is, heeft verbieden wel degelijk voordelen. Gezien alle berichten over personeelstekort bij de politie, is het niet te verwachten dat de capaciteit van de politie om een verbod te handhaven vergroot wordt. Handhaving is dus een probleem, maar dat geldt voor alle drugs. Maar met een wettelijk verbod wordt het wel moeilijker om lachgas ongestoord te verkopen. Dat zou winst zijn. Maar de belangrijkste winst die daarmee behaald wordt, is dat een verbod zal helpen om jongeren te laten beseffen dat lachgas zeker geen onschuldig genotmiddel is en zeker in het verkeer ‘not done’ is.”

In het Brabants Dagblad en het Eindhovens Dagblad is onlangs een gastopinie over het lachgasverbod geplaatst door Daniëlle Ketelaars en haar collega-preventiewerker Alex van Dongen.

*Koen is een gefingeerde naam