Eens een cri­mi­neel, al­tijd een cri­mi­neel? Project “De Re­den” doorbreekt stigma’s

Het inzetten van ervaringswerkers bij het herstelproces van cliënten is stevig verankerd in het hulpaanbod van Novadic-Kentron. Maar tot vorig jaar gebeurde dit nog niet binnen de Verslavingsreclassering (VR). Dat veranderde in 2019 in de regio Breda met de pilot “De Reden”: een project waarbij ervaringswerkers samen met reclasseringswerkers cliënten begeleiden. Een bijzondere naam, die volgens projectleider John Remmers gekozen is omdat  “achter elke keuze om te veranderen en op zoek te gaan naar Nieuwe Kansen een reden zit.”  Inmiddels heeft De Reden zijn meerwaarde bewezen. De pilot is positief geëvalueerd en het project wordt Brabantbreed binnen heel NK uitgerold.

Op dit mo­ment wer­ken vrij­wil­li­gers van De Reden – allemaal ook zelf in herstel van een verslaving en met een justitieel verleden – als herstelmedewerker in de regio’s Breda, Tilburg, Den Bosch en Eindhoven. John: “Zij zijn allemaal voorbereid op hun werk voor de VR binnen onze coachingsgroepen, een interne opleiding die aangevuld wordt via het volgen van e-learningmodules over herstelondersteunend werken, destigmatisering, werken met forensische cliënten en suïcidepreventie. Per module krijgt de vrijwilliger certificaten, waarvan ze ook profijt hebben als ze buiten NK aan hun maatschappelijke carrière willen werken.”

Waardevol voor cliënten én vrijwilligers

“Het mes snijdt bij De Reden aan twee kanten,” vervolgt John. “Het werk als ervaringswerker helpt onze vrijwilligers bij hun eigen herstelproces, terwijl de ondersteuning die zij vanuit hun ervaring aan VR-cliënten bieden een grote meerwaarde heeft voor het herstelproces en hen helpt om definitief te breken met hun criminele verleden en op het rechte pad te blijven.” John refereert hier aan het wetenschappelijk onderzoek van Michelle van Harskamp, studente Criminologie aan de Universiteit van Leiden. Zij deed onder de titel ‘Zelf, maar… niet alleen!’ een afstudeeronderzoek naar de inzet van ervaringswerkers bij verslavingsreclassering. Zij concludeert in haar masterscriptie dat zowel reclasseringswerkers als ervaringswerkers meerwaarde zien in ervaringswerk binnen de reclassering.

John: “Sinds de start van de pilot zijn zo’n tweehonderd VR-cliënten ondersteund. Sinds begin juli worden ook in de regio Den Bosch vrijwilligers ingezet. Daarmee bieden we De Reden nu in alle regio’s aan. We hebben alleen een capaciteitsprobleem door de coronacrisis. Een paar maanden hebben we nauwelijks contact gehad met potentiële vrijwilligers en zijn er geen coachingsgroepen gedraaid. Dat betekent dat we ook geen nieuwe instroom hadden van herstelmedewerkers. Maar ik verwacht dat we nu op korte termijn weer nieuwe vrijwilligers op kunnen leiden.”

Stigma doorbreken

De ondersteuning van cliënten gebeurt meestal individueel en als aanvulling op de begeleiding door de VR-medewerker. Die richt zich vooral op het voorkomen van recidive, de vrijwilliger op het herstelproces. Naast de individuele trajecten kunnen cliënten deelnemen aan zogenaamde ervaringsgroepen, waarin ze elkaar ondersteunen bij hun herstel. John: “De samenwerking met de professionals van de VR verloopt goed. Maar er zijn ook nog reclasseringswerkers die de meerwaarde van De Reden nog moeten ondervinden. Een van de aanbevelingen uit de evaluatie is dat we alle reclasseringsteams moeten trainen in herstelgericht werken en hun vertrouwen in het project moeten vergroten. Daarvoor is het nodig om ook het stigma onder hulpverleners aan te pakken. Ik hoor af en toe nog dat sommige VR-collega’s moeite hebben om samen te werken met een medewerker van De Reden met een justitieel verleden. Dan ga je uit van het cliché ‘eens een crimineel, altijd een crimineel’ en zie je iemand niet als een mens die in staat is te veranderen. Er is nog wel wat werk te doen om dat stigma helemaal te doorbreken.”

Succesverhaal

Een van de reclasseringswerkers die samenwerkt met ervaringswerkers van De Reden is Ilse Huijsmans. Ilse: “Samenwerken met iemand die voorheen behoorde tot ‘de doelgroep’ is heel bijzonder. De mededeling dat mensen met ervaringskennis het team van de reclassering kwamen versterken, riep bij sommige collega’s wat onrust op. Het is natuurlijk ook best gek als je iemand in toezicht hebt die je niet veel later op de werkvloer weer ontmoet als collega. Het was wel even wennen en zoeken naar een manier om goed samen te werken. Dat gaat mijns inziens steeds beter. Persoonlijk vind ik het vooral prettig om wat vaker geconfronteerd te worden met een succesverhaal. Om daadwerkelijk een verschil te kunnen maken, is het volgens mij nodig dat je naar cliënten uit kan stralen dat zij hun vaak lang bestaande gedragspatronen kunnen doorbreken. Ik ervaar wel dat dat soms moeilijk is omdat mensen vaak terugvallen in oud gedrag. Het is dan ook heel fijn om te kunnen sparren met een ervaringswerker die aan den lijve heeft ondervonden dat je heel wat kan overwinnen. Ook voor cliënten is het heel motiverend om met een andere insteek naar hun leven te kijken. Daarnaast zie ik ook dat ervaringswerkers groeien doordat zij hun verleden kunnen gebruiken om anderen te helpen. Ik ben dan ook heel enthousiast: het mes snijdt niet aan twee maar zelfs aan drie kanten!”

Een goede klik

Een van de cliënten die aan haar herstel werkt met een hulpverlener en ondersteund wordt door een ervaringswerker van De Reden is Marieke*, een vrouw van middelbare leeftijd uit de regio Breda. Zij vertelt: “Ik krijg bij mijn herstel hulp van hulp van een behandelaar, een verslavingsarts en van Jan, ervaringswerker van De Reden. Ik ben al lange tijd alcoholverslaafd en in het verleden ook in contact geweest met Novadic-Kentron. Laatst bleek bij een bloedonderzoek dat mijn alcoholwaardes ernstig hoog waren; ergens wist ik dit wel natuurlijk, maar ik schrok er toch erg van. Toen besloot ik me opnieuw aan te melden bij Novadic-Kentron. Vergeleken met mijn eerste contact zo’n dertig jaar geleden is er veel veranderd en verbeterd! Een ervaringswerker was er toen nog niet en persoonlijk vind ik het een hele verbetering dat die er nu wel is.”

“Jan belt mij wekelijks en op mijn verzoek gebeurt dat altijd op dezelfde dag en hetzelfde tijdstip. Dat vind ik prettig en Jan wijkt er nooit van af. We hebben een goede klik en praten meestal wel een uur over mijn verslaving, over het bewust worden van mijn drinkgedrag, grenzen aangeven en verwerken van trauma’s. Daarbij is er gelukkig ook altijd ruimte voor humor, zeker niet onbelangrijk! Vooral door de gesprekken met Jan heb ik weer vertrouwen in een toekomst zonder alcohol. Zoals voor elke verslaafde die zonder zijn of haar ziekte een toekomst wil, zal de weg nog lang zijn en niet makkelijk, maar met de juiste begeleiding heb ik al een aantal stappen vooruit gezet.”

Enthousiasme groeit gestaag

Ook binnen de VR groeit het enthousiasme voor de inzet van ervaringswerkers gestaag. De positieve ervaringen van zowel medewerkers als cliënten dragen daar aan bij. Alle mensen die we gesproken hebben, geven aan dat de ondersteuning van ervaringswerkers van De Reden van grote waarde is bij  de behandeling. Dat geeft alle vertrouwen voor een verdere succesvolle implementatie van De Reden.

*Marieke is niet de echte naam van de cliënt.