Social nudging: hoe beïnvloed je gedrag zonder mensen aan te spreken?

Hoe voorkom je dat minderjarige jongeren aan alcohol komen in hun sportkantine? Hoe zorg je ervoor dat ze geen xtc gebruiken op een dance-evenement? Tot voorheen probeerden we dit vooral met argumenten. We legden uit waarom xtc gebruiken nooit zonder risico is, of waarom je beter kunt wachten met drinken tot je achttien bent. Soms werkt dat, soms gaan de woorden het ene oor in en het andere uit. Het kan ook anders. Je kunt mensen namelijk ook op een andere manier beïnvloeden, op een dieper en onbewuster niveau. Met spiegels bijvoorbeeld, of met foto’s van ouders met kinderen.

Onderzoeksbureau Pennock & Postema voerde in opdracht van GGD Hart van Brabant onderzoek uit naar zogenoemde ‘social nudging’: kleine ‘duwtjes’ die mensen in een andere richting bewegen, zonder dat daarbij gebruik gemaakt wordt van veel taal of argumenten. Novadic-Kentron (Preventie) werkte mee aan dit onderzoek en testte in de praktijk verschillende interventies.

Foto’s herinneren aan andere ‘rol’

Senior preventiewerker Bernard van ’t Klooster: “We zijn altijd op zoek naar nieuwe en mogelijk nog effectievere manieren van preventie. Uit sociaal gedragsonderzoek komen momenteel interessante resultaten naar voren. Als je weet waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen, kun je je heel specifiek daarop richten. Zo gedragen jongeren zich bij het uitgaan vaak volgens de ‘rol’ die ze passend vinden voor die setting. Ze associëren uitgaan met drugs- en drankgebruik, en ze gedragen zich in die rol dus volgens heel andere normen dan thuis bij hun ouders of op school. Door in die uitgaanssetting bijvoorbeeld foto’s op te hangen van ouders met hun kinderen, herinner je hen onbewust aan die andere rol, waarin ze afspraken hebben gemaakt met hun ouders over hun gedrag.”

Gezond gedrag in sportkantines

De GGD deed onder meer onderzoek in sportkantines, en bekeek hoe ervoor gezorgd kon worden dat minder alcohol wordt geschonken aan minderjarige jongeren. Dit deden ze onder andere door bordjes neer te zetten met daarop de vraag of jongeren onder de 25 alvast hun identiteitsbewijs tevoorschijn wilden halen als ze alcohol bestelden, zodat de barmedewerkers hier niet naar hoefden te vragen. Geen argumentatie waarom jongeren onder de 18 niet mogen drinken, sterker nog: de minderjarige jongeren werden zelfs helemaal niet aangesproken. Toch bleek deze interventie effectief te zijn: het herinnerde minderjarige jongeren op een niet-confronterende manier aan de norm, onderstreepte dat dit beleid was van de sportvereniging zelf en niet alleen van een anonieme overheid, stimuleerde gezond gedrag, maakte het onderwerp zichtbaar en bespreekbaar, en nam de druk weg bij barmedewerkers om hiernaar te vragen. Bovendien is de interventie zeer goedkoop en goed in te zetten zonder dat er een preventiewerker aanwezig is.

Spiegel voor je eigen gedrag

Novadic-Kentron werd betrokken bij een ander deel van het onderzoek, namelijk interventies tegen xtc-gebruik op dance-evenementen. Bernard: “Onze vrijwilligers die werken voor Unity maakten gebruik van onder meer spiegels, waarin bezoekers van het evenement zichzelf konden bekijken. Dit bleek heel effectief te zijn. De spiegels waren populair: veel mensen en zeker jongeren bekijken zichzelf graag in de spiegel. Maar de spiegels zetten mensen ook aan het denken. Jongeren zagen zichzelf zoals ook anderen hen zagen. Dit maakte hen veel meer bewust van hun gedrag, en van hoe ze eruit zien onder invloed.”

Nu het onderzoek is afgerond, krijgen de preventiewerkers van het onderzoeksbureau in ruil voor hun medewerking nog een uitgebreide presentatie, zodat verder kan worden besproken welke interventies preventie in kan gaan zetten.

Meer innovaties

Bernard: “Het levert heel interessante aanknopingspunten op voor andere manieren van werken binnen preventie. Daarbij willen we ook graag samen blijven werken met GGD’s en gemeentes, zodat we onze krachten en middelen kunnen bundelen en meer van dit soort projecten kunnen opzetten. Daarbij brengen wij heel veel deskundigheid in op het gebied van middelen en verslaving, plus de kennis en ervaring om die in de praktijk toe te passen. Zo worden dit soort innovaties veel gerichter en hebben ze een veel grotere kans van slagen.”