Terugblik Forensische verslavingszorg en Verslavingsreclassering 2019 en vierde kwartaal

Cliënten die met Justitie in aanraking zijn gekomen, worden bij Novadic-Kentron begeleid door de verslavingsreclassering (VR) en zo nodig behandeld door de forensische verslavingszorg (FVZ). Meestal gebeurt dit binnen een justitieel kader, in opdracht van of na verwijzing door het OM. Beide afdelingen hebben voortdurend oog voor kwaliteit en innovatie om ook voor deze cliënten Nieuwe Kansen mogelijk te maken. Nu 2019 voorbij is, willen we graag enkele opvallende ontwikkelingen in het afgelopen jaar belichten:

• rechtszaken in het wijkgebouw: wijkrechtbank Woensel start in Eindhoven;
• verslavingsreclassering aan de slag Bij Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) in PI Vught;
• elektronische hulpmiddelen (enkelband) steeds vaker ingezet. 

Daarnaast aandacht voor enkele recente ontwikkelingen:

• verslavingsreclassering focust op slachtofferbewust werken;
• geregisseerd gebruik van genotmiddelen binnen de FVZ?;
• van productdenken naar trajectdenken. 

Opvallende ontwikkelingen in 2019 

Rechtszaken in het wijkgebouw: wijkrechtbank Woensel start in Eindhoven

In 2019 is de wijkrechtbank in de Eindhovense wijk Woensel gestart. In de wijkrechtbank staat niet het strafbare feit, maar de mens daarachter centraal. Wijkbewoners die een relatief licht delict hebben gepleegd en daarover een bekentenis hebben afgelegd, worden in de wijk voorgeleid voor de rechter. Dat hoeft niet in een officiële rechtbank plaats te vinden, maar kan gewoon in een locatie in de wijk. Het gaat hier niet alleen om boetes en straffen, maar vooral om het aanpakken van de onderliggende problemen. Bij problemen als een uitzichtloze financiële situatie, gebrek aan dagbesteding of psychische problemen of een verslaving, wordt een hulptraject opgestart. Over de wijkrechtbank is eerder een mooi artikel verschenen.

Verslavingsreclassering aan de slag bij Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) in PI Vught

Voor 2019 heeft het Ministerie van Veiligheid en Justitie gelden vrijgemaakt voor de extra inzet van reclasseringswerkers in de Penitentiaire Inrichtingen (PI) in Vught en Grave. Met extra inzet kan beter zorggedragen worden voor het verminderen van recidive. Dat gebeurt door gezamenlijk de nadruk te leggen op het thema ‘de levensloop centraal’. Met deze subsidie wordt in Vught extra inzet geleverd binnen het PPC (Penitentiair Psychiatrisch Centrum), dat september 2019 van start ging.

Elektronische hulpmiddelen (enkelband) steeds vaker ingezet

In toenemende mate maken reclasseringswerkers in hun werk gebruik van elektronische controlemiddelen. Om het gebruik van alcohol te monitoren, is er een speciale enkelband (de alcoholmeter) beschikbaar. Het effect van die band op alcoholgebruik is spectaculair: 97% van de cliënten drinkt niet met de band om en geen enkele drager is drie maanden na verwijdering van de band opnieuw met Justitie in aanraking gekomen. Er is ook een enkelband beschikbaar die registreert waar een cliënt zich bevindt. Deze wordt ingezet om een gebiedsverbod te handhaven (de cliënt mag dan niet in een afgebakend gebied komen) of een gebiedsgebod (de cliënt moet zich op bepaalde tijden binnen een afgesproken gebied begeven, zoals werk of thuis). Ook over de enkelbanden hebben we eerder een uitgebreid artikel gepubliceerd.

Recente ontwikkelingen vierde kwartaal 2019

Verslavingsreclassering focust op slachtofferbewust werken

Slachtofferbewust werken krijgt een steeds prominentere plek binnen het werk van de verslavingsreclassering. Via slachtofferbewust werken krijgen cliënten inzicht in welke impact hun delict heeft gehad op het slachtoffer. De mate waarin de cliënt het besef heeft dat een medemens schade is toegebracht, draagt bij aan de motivatie tot gedragsverandering en helpt bij het verwerken van het delict. Daarmee levert deze manier van werken een belangrijke bijdrage aan het voorkomen van recidive. Om deze reden zal slachtofferbewust werken geïntegreerd worden in alle dagelijkse reguliere werkprocessen van alle reclasseringspartners (3RO: de verslavingsreclassering (VR) Novadic-Kentron, Reclassering Nederland en de reclassering van het Leger des Heils). Alle VR-medewerkers hebben een verantwoordelijkheid om thema’s als slachtoffers, schuld, schaamte en herstel met de dader te bespreken. Om slachtofferbewust werken die prominente plek te geven, zijn in elk van de vier VR-regio’s in Brabant twee aandachtsfunctionarissen aangesteld.

Een van die aandachtsfunctionarissen is Paulien Wilthagen. “Als aandachtsfunctionarissen bewaak ik mede dat er in het VR-team in de regio Midden-Brabant slachtofferbewust gewerkt wordt. Ik leg collega’s het belang van slachtofferbewust werken en herstelgericht werken uit. En ik ondersteun hen in de dagelijkse praktijk. Zo help ik hen bijvoorbeeld om bepaalde werkvormen te gebruiken in het gesprek met hun cliënt of denk mee op welke wijze ze het belang van het slachtoffer kunnen meenemen in hun advies. Ik heb het idee dat zowat in alle contacten met cliënten onze werkers de impact op het slachtoffer bespreekbaar maken. Zonodig werken we op het gebied van slachtofferbewust werken samen met Slachtofferhulp Nederland, met de Stichting Perspectief herstelbemiddeling en met de bureaus Mediation in strafzaken. Als dat wenselijk is en de cliënt – en het slachtoffer – daarmee akkoord gaan, kan er ook een gesprek tussen de cliënt en het slachtoffer georganiseerd worden.”

‘Geregisseerd gebruik’ van genotmiddelen binnen de FVZ?

Een van de adviezen uit het onderzoek Kwaliteit van leven van cliënten in de langdurige forensische psychiatrie van Sandra Schel (onderzoeker bij de Pompestichting in Nijmegen) en collega’s (2016, gepubliceerd in decembernummer Tijdschrift voor Psychiatrie) luidt: ‘Pas de regels met betrekking tot drugsgebruik zoveel mogelijk aan op de behoeften en de mogelijkheden van de cliënt.’ Ofwel: maatwerk, zoals Stichting Instituut voor Onderzoek (IVO) naar Leefwijzen & Verslaving het noemt in hun project van het netwerk Kwaliteit Forensische Zorg (KFZ).

Novadic-Kentron werkt, via programmamanager Lieke Knapen van de forensische verslavingszorg (FVZ), dit advies met partnerorganisaties mede uit in het KFZ-project ‘Kwaliteit van Leven en Middelengebruik in de forensische zorg’. Middelengebruik in de forensische ggz is een gevoelig onderwerp. Middelen gebruiken is niet toegestaan, maar veel cliënten verlangen wel naar middelen. Dat verbod heeft invloed op de kwaliteit van leven en is van invloed op de sfeer op een afdeling. Een behoorlijk spanningsveld, waarnaar het IVO onderzoek doet. Binnen het project ‘Kwaliteit van Leven en Middelengebruik in de forensische zorg’ wordt gewerkt aan enkele producten die bruikbaar zijn voor het forensische veld om adequaat met dit spanningsveld om te kunnen gaan. Daarbij wordt onderzocht of een vorm van ‘geregisseerd gebruik’ werkbaar is. Dit moet resulteren in een advies op afdelingsniveau en kliniekniveau: hoe kunnen we de stoornis in het middelengebruik behandelen en tegelijkertijd de kwaliteit van leven verbeteren? Daarnaast wordt gewerkt aan een behandelprotocol waarmee de hulpverleners aan de slag kunnen.

Om tot deze producten te komen, zijn diverse professionals in uiteenlopende forensische settings en beveiligingsniveaus geïnterviewd en zijn afdelingen waaronder de (FVZ) van NK bezocht. Op basis van het verzamelde materiaal schrijft het IVO een conceptadvies en behandelprotocol. Die worden in drie bijeenkomsten met een panel van experts tegen het licht gehouden en vervolgens indien nodig aangescherpt. Het protocol wordt daarna als pilot uitgevoerd door twee projectpartners die dit zullen beoordelen op de criteria relevantie, acceptatie en uitvoerbaarheid. Op 28 januari zal het IVO tijdens het landelijke Festival Forensische zorg een workshop ‘geregisseerd gebruik’ verzorgen, waaraan Lieke Knapen mee zal werken.

Van productdenken naar trajectdenken

De drie reclasseringsorganisaties (3RO) gaan op een andere manier het werk aansturen en de bereikte resultaten verantwoorden. De 3RO-directie vindt het van belang om de kwaliteit en het effect van het reclasseringswerk centraal te stellen in plaats van eenzijdig te sturen op productiecijfers. De 3RO wil daarmee een nog zinvollere bijdrage leveren aan een veiliger samenleving en de resultaten meer zichtbaar maken voor de buitenwereld. De kwaliteit van het reclasseringswerk wordt meetbaar gemaakt op basis van eenduidige criteria die inzicht geven in de bereikte doelen en minder in aantallen.

Deze verandering is de afgelopen jaren al geïntroduceerd met de programma’s ‘Ruim Baan’, ‘Koers & Kansen’ en de 3RO visie 2020. Het gedachtegoed uit die programma’s en de visie leeft nadrukkelijk voort in deze koerswijziging. Uitgangspunten zijn: de levensloop van de cliënt, de professionaliteit van de medewerker en sturen op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Vanaf het eerste contact met de cliënt ligt de focus op het volledige traject dat nodig is om recidive te beperken en resocialisatie te bevorderen. Met een nieuwe wijze van aansturing wil 3RO aaneengesloten, ononderbroken trajectbegeleiding te realiseren. Trajecten waarin de levensloop van de cliënt centraal staat en interventies binnen advies, toezicht en werkstraffen meer samenhang hebben. In 2020 worden de randvoorwaarden gecreëerd om al het reclasseringswerk (werkstraffen, toezicht en advies) uit te voeren op basis van integrale, doorlopende en duurzame trajecten. Ook wordt een model ontwikkeld waarmee alle leidinggevenden het gesprek kunnen voeren met hun medewerkers op basis van kwaliteitsindicatoren in plaats van alleen productiecijfers.