Terugblik Kwaliteit en onderzoek 2018

Als toonaangevend expert op het gebied van riskante leefstijl en verslaving, heeft Novadic-Kentron veel aandacht voor het ontwikkelen en vergroten van kennis en het verbeteren van de kwaliteit van onze zorg. We doen dat door opleidingen te organiseren en (toegepast) wetenschappelijk onderzoek uit te voeren binnen onze behandelafdelingen, vrijwel altijd in samenwerking met universiteiten. De wetenschappers van NK werkten in 2018 (mee) aan onder meer de volgende onderzoeken op dit gebied:

• onderzoek naar interventies met licht bij mensen met een chronische alcoholverslaving;
• internationaal onderzoek naar ADHD en verslaving;
• inventarisatie en informatie rondom GHB-terugvalmanagement;
• onderzoek naar toepassingen van Virtual Reality bij de behandeling van verslaving. 

In het overzicht leest u meer over deze en andere onderzoeken. Ook vonden belangrijke ontwikkelingen plaats op het gebied van kwaliteit:

• Kwaliteitsstatuut NK hernieuwd;
• NK actief binnen Maak de Zorg Rookvrij;
• Zorgstandaarden;
• Verslavingskunde Nederland in 2018. 

Ook hierover leest u meer in de terugblik op 2018. 

Onderzoeken 

Onderzoek naar interventies met licht bij mensen met een chronische alcoholverslaving

Alcoholverslaving gaat vaak gepaard met ontregeling van bioritme en slaap-waakproblemen. Maar omgekeerd kan een verstoring van het bioritme ook zorgen voor een verhoogde alcoholconsumptie. Dit leidt tot een negatieve spiraal, die vaak moeilijk te doorbreken is. Een mogelijk veelbelovende oplossing om deze spiraal te doorbreken, is het aanbieden van een lichtinterventie die kan helpen bij het bieden van structuur en rust op de juiste momenten van de dag, en daarmee alcoholgebruik kan verminderen en kwaliteit van leven kan verbeteren. Na een succesvolle pilot in 2017 is in 2018 samen met de Technische Universiteit Eindhoven en verslavingszorginstelling Arkin Amsterdam een groot onderzoek voorbereid dat vanaf begin 2019 uitgevoerd zal worden.

Participatie bij internationaal onderzoek naar ADHD en verslaving

INCAS (International Naturalistic Cohort Study of ADHD and Substance Use Disorders) is een internationaal onderzoek naar ADHD en verslaving dat in dertien landen binnen en buiten Europa wordt uitgevoerd. NK participeert in Nederland aan deze studie en voert sinds oktober 2018 het onderzoek uit bij mensen die zowel een ADHD-diagnose als een verslavingsdiagnose hebben. Door de grote omvang van de studie wordt een betrouwbaar beeld verkregen van het effect van verschillende behandelingen op zowel de ADHD-symptomen als de verslaving. 

Participatie aan internationaal onderzoek naar herstel bij verslaving

In een internationaal onderzoek naar herstel bij verslaving wordt in drie landen gekeken naar factoren die van betekenis zijn in meerdere fasen bij herstel van verslaving. In eerste instantie ligt de focus op persoonlijk herstel bij individuen, waarbij wordt bekeken welke triggers en mechanismen van gedragsverandering (bijvoorbeeld een twaalfstappen herstelgroep) bij mensen met problematisch middelengebruik succesvol zijn. In de tweede plaats worden structurele invloeden onderzocht op een maatschappelijke schaal. Zo krijgen we meer zicht op factoren die positief (en negatief) bijdragen aan een voortdurend en stabiel herstel van mensen met problematisch gebruik. In 2018 hebben NK-cliënten die in herstel van verslaving zijn, en vrijwilligers die al langer niet meer gebruiken, deelgenomen aan deze studie. 

Inventarisatie en informatie rondom GHB-terugvalmanagement

In 2018 heeft NK meegewerkt aan een literatuurstudie naar risicoprofielen en een praktijkinventarisatie van bestaande interventies rondom GHB. Verder is NK in 2018 in opdracht van ZonMw aangemerkt als ‘pilot-proeftuin Implementatie GHB Richtlijn’ als onderdeel van ontwikkeling van de Richtlijn GHB. Tijdens deze pilot krijgen hulpverleners een training in het toepassen van de Richtlijn GHB. Tien cliënten worden door middel van kwalitatief onderzoek (interviews) gevolgd voor een periode van zes maanden, waarbij hun ervaringen rondom de GHB-behandeling en de nazorg worden vastgelegd.

Onderzoek naar gebruik van benzodiazepinen

Met inzet van medische student-onderzoekers doet NK doorlopend onderzoek naar de effecten van het gebruik van benzodiazepinen in samenhang met verslaving, stoppen met gebruik en herstel van een verslaving. Dit gebeurt in samenwerking met Universiteit Utrecht.

Onderzoeken in het kader van de opleiding tot Klinisch Psycholoog

Twee NK-psychologen in opleiding hebben in 2018 onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit en betrouwbaarheid van diagnostische meetinstrumenten. Lieke Knapen heeft zich in haar onderzoek gericht op de voorspellende validiteit van een screeninginstrument (de MATE-(S)+) bij ruim 1.100 cliënten in behandeling bij NK, en Maaike van Irsel deed onderzoek naar de betrouwbaarheid en validiteit van de Nederlandse versie van de CRA-Tevredenheid van Leven-vragenlijst bij 260 cliënten. Beiden hebben hun onderzoek in 2018 afgerond en de resultaten zullen in 2019 gepubliceerd worden in wetenschappelijke tijdschriften.

Psycholoog Nicolle van Mil heeft in het kader van haar opleiding tot klinisch psycholoog/specialist een studie voorbereid naar het effect van training van impliciete cognities in de detoxfase en behandelfase bij mensen met een alcoholverslaving. Hierbij wordt gekeken naar nieuwe manieren om de neurocognitieve processen te beïnvloeden die een rol spelen bij de ontwikkeling van terugval in alcoholmisbruik. Dit onderzoek zal vanaf begin 2019 uitgevoerd worden op de klinische afdelingen in Vught.

Onderzoek naar toepassingen van Virtual Reality bij de behandeling van verslaving

Kan het toepassen van Virtual Reality-technieken bijdragen aan de behandeling van verslaving? Kan je met levensechte beelden in een virtuele situatie getraind worden om beter bestand te zijn tegen echte situaties waarin je geconfronteerd wordt met het verslavend middel of in situaties die zucht naar het middel oproepen? NK heeft in samenwerking met NHTV hbo-onderwijs (nieuwe technologieën) een onderzoeksvoorstel geschreven om in pilotvorm onderzoek hiernaar op te starten in de klinieken van Vught. In 2018 hebben verkennende vooronderzoeken plaatsgevonden en is voorwerk verricht om dit onderzoek in 2019 te realiseren.

Onderzoek naar beloop van verslaving bij jongeren tussen 16 en 22 jaar

In deze studie onderzoeken de verslavingszorginstellingen in Nederland het langetermijnverloop – van de adolescentie tot de jongvolwassenheid – van verslaving onder adolescenten in de bevolking. NK participeert in dit onderzoek door jongeren te werven voor deelname. Deze jongeren worden na de start van hun behandeling vier jaar lang gevolgd. In het onderzoek wordt niet alleen gekeken naar het verloop van de verslaving, maar ook naar de aanwezigheid van andere psychische stoornissen en naar het sociaal-maatschappelijk functioneren van de jongeren. De resultaten van het onderzoek zullen een belangrijke bijdrage leveren aan het verbeteren van de vroege herkenning van jongeren met een hoog risico op chronische verslaving.

Indicatiestelling in de verslavingszorg

In 2018 hebben NK-medewerkers een bijdrage geleverd aan een literatuurstudie naar een meer evidence based wijze van indicatiestelling. Uit dit onderzoek, verricht door Laura DeFuentes-Merillas en Boukje Dijkstra, komt naar voren dat er nog betrekkelijk weinig bruikbaar onderzoek is verricht op basis waarvan men harde criteria kan opstellen. Met Verslavingskunde Nederland zal een vervolgonderzoek worden uitgevoerd om, samen met experts, de huidige werkwijze van indicatiestelling in de verslavingszorg te verbeteren. NK levert ook een actieve bijdrage in dit vervolgonderzoek.

Rapport validatie MATE-Q

NK heeft enkele jaren geleden de MATE-Q ontwikkeld – een digitale versie van de MATE (indicatie-instrument) – met de auteurs van de MATE: Schippers & Broekman. In 2018 heeft NK meegewerkt, via inbreng van expertise en advies, aan een valideringsonderzoek naar de MATE-Q, dat werd uitgevoerd door Jellinek (Arkin). Uit het onderzoek blijkt dat op hoofdlijnen de MATE-Q ingezet kan worden ten behoeve van indicatiestelling in de verslavingszorg. De MATE-Q zou het aanmeldproces kunnen vereenvoudigen, en de intaker meer de tijd kunnen geven om in te zoomen op het verhaal van de cliënt. Komend jaar wordt de indicatiestelling verder uitgewerkt in een werkgroep met experts. 

Opleidingsplaatsen en onderzoek

Alle opleidingsplaatsen die NK aanbiedt, zijn erkend door universiteiten, beroepsverenigingen en na-scholingsinstituten. NK heeft jaarlijks onder andere opleidingsplaatsen beschikbaar voor de volgende opleidingen: verpleegkundigen, verpleegkundig specialisten, verslavingsartsen, GZ-psychologen, klinisch psychologen en AIOS psychiatrie. Voor bovenstaande opleidingen is wetenschappelijk onderzoek onderdeel van de opleiding, waarbij het ook een vereiste is dat er begeleiding kan worden geboden door wetenschappelijk medewerkers binnen NK, om te voldoen aan de eisen als praktijkopleidingsinstelling. Dit geldt ook voor een aantal hbo-opleidingen die vanuit NK worden verzorgd. 

Kwaliteitsstatuut NK hernieuwd

Zorgaanbieders, belangenbehartigers van cliënten, beroepsgroepen in de GGZ en zorgverzekeraars hebben in 2016 een model kwaliteitsstatuut GGZ opgesteld. Dit beschrijft wat zorgaanbieders moeten regelen op het gebied van kwaliteit en verantwoording om binnen de Zorgverzekeringswet curatieve geestelijke gezondheidszorg te mogen verlenen. Het statuut bepaalt onder andere welke beroepsgroepen in verschillende onderdelen van de GGZ als regiebehandelaar op mogen treden. Vanaf 1 januari 2017 zijn alle aanbieders van GGZ in de Zorgverzekeringswet verplicht om een kwaliteitsstatuut te hebben. Per 1 januari 2018 is het kwaliteitsstatuut GGZ geactualiseerd, vooral met betrekking tot de evaluatiesystematiek en de eisen rondom het multidisciplinair overleg. Het kwaliteitsstatuut borgt dat de zorgaanbieder de juiste hulp levert, op de juiste plaats en door de juiste zorgprofessional, binnen een professioneel kader. De zorgaanbieder bevordert daarmee gepaste zorg, waarin de patient journey centraal staat.

NK actief binnen Maak de Zorg Rookvrij!

NK heeft de afgelopen drie jaar ingezet op de invoering van NK Rookvrij. Samen met andere GGZ-instellingen en medische instellingen heeft NK in mei 2017 een intentieverklaring getekend om de zorg rookvrij te maken en is NK lid geworden van de Alliantie Nederland Rookvrij. Dit initiatief is een onderdeel van een breed maatschappelijk tabaksontmoedigingsbeleid dat er toe moet leiden dat alle GGZ- en verslavingszorginstellingen per 1 mei 2019 volledig rookvrij zijn. Nog rokende medewerkers kunnen steun krijgen (als ze dat willen) door een Stoppen-met-roken-training te volgen. Hiervoor kunnen zij worden verwezen naar de eigen huisarts. Bij cliënten wordt stoppen met roken gekoppeld aan een breder plan om vitaler en gezonder te leven. Hierbij spelen (gezonde) activiteiten op de afdelingen een grote rol.

Zorgstandaarden

In 2018 zijn voor de verslavingszorg diverse zorgstandaarden verschenen, zie www.ggzstandaarden.nl. NK heeft met diverse experts en ervaringsdeskundigen een bijdrage geleverd aan de totstandkoming hiervan. Een zorgstandaard beschrijft in algemene termen vanuit het perspectief van de cliënt wat goede zorg en ondersteuning inhouden voor mensen met verslavingsproblemen en/of een psychische aandoening gedurende het gehele zorgproces: de patient journey. Een zorgstandaard omschrijft de (landelijke) norm waar multidisciplinaire, integrale zorg bij psychische aandoeningen aan moet voldoen. In 2019 worden de zorgstandaarden ingebed in de zorgpaden van NK. De implementatie zal ondersteund worden vanuit het nieuw opgerichte Akwa (Alliantie Kwaliteit in de GGZ).

Verslavingskunde Nederland in 2018

Verslavingskunde Nederland is een netwerk waarin instellingen voor verslavingszorg, cliëntvertegenwoordigers, kenniscentra en brancheorganisatie GGZ Nederland samenwerken om:

• het behandelbereik van de verslavingskunde te vergroten;
• het stigma rondom verslaving te doorbreken;
• de kwaliteit van herstelondersteunende zorg verder te verbeteren.

Verslavingskunde Nederland heeft in 2018 een aantal belangrijke stappen gezet.

Landelijke Dag Verslavingskunde

Ruim 500 deelnemers, afkomstig uit vele disciplines, namen in oktober deel aan de landelijke Dag Verslavingskunde in Amersfoort, ter gelegenheid van één jaar Verslavingskunde Nederland. Rode draad door het hele programma was het thema herstel. Aan de orde kwamen een groot aantal thema’s, zoals rookvrije zorg en denormalisering van drugsgebruik. De ochtend werd op indrukwekkende wijze afgesloten door Anita Witzier, die indringende gesprekken voerde met drie cliënten die twee jaar geleden meegewerkt hebben aan de bij NK gefilmde televisieserie Anita wordt opgenomen. ’s Middags werd de Herstelaward uitgereikt aan het Straatconsulaat uit Den Haag. De dag werd afgesloten met de theatervoorstelling ‘Hunker’ van Coup Cura en de film ‘Slaaf’ van Jack Wouterse. De reacties op deze dag waren unaniem zeer positief. 

Nationaal preventieakkoord

Het afgelopen jaar is door een groot aantal landelijke partijen, waaronder het Voedingscentrum, de Hartstichting, de Alliantie Nederland Rookvrij, GGD-GHOR en de Fietsersbond, gewerkt aan een Nationaal Preventieakkoord. Er zijn drie hoofdthema’s benoemd: roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht. De komende jaren kunnen andere thema’s toegevoegd worden. Dit akkoord is eind 2018 ondertekend, onder meer door Verslavingskunde Nederland. 

Aangifte tabaksindustrie

Begin februari heeft Verslavingskunde Nederland, waaraan ook NK deelneemt, aangifte gedaan tegen de tabaksindustrie. Met die aangifte nam een groot aantal zorginstellingen stelling tegen roken, met als doel de nieuwe generatie te beschermen tegen de schadelijke gevolgen en het roken te denormaliseren. In de aangifte ging het vooral om de zogenaamde sjoemelsigaret. Helaas gaat het OM niet over tot vervolging van de tabaksindustrie, omdat binnen de huidige wet- en regelgeving een kansrijke vervolging van de tabaksproducenten onmogelijk is.

Verslavingskunde Nederland spreekt zich uit tegen ‘blurring’

In juni sprak Verslavingskunde Nederland zich met een persbericht uit tegen de mogelijke verruiming van de drank- en horecawet, waardoor het bijvoorbeeld mogelijk zou zijn om wijn te schenken bij de kapper. In het persbericht geeft VKN aan dat ‘blurring’ risico’s geeft voor de volksgezondheid. Meer verkooppunten kunnen leiden tot meer alcoholconsumptie, bij kinderen leidt tot het veranderen van normen en verwachtingen die samenhangen met beginnend drankgebruik, en bij (ex-) verslaafden tot een grotere kans op terugval.