Hoe kunnen we mensen met een licht verstandelijke beperking weerbaarder maken?

Het valt niet mee om te herstellen van een verslaving, laat staan als je een licht verstandelijke beperking (LVB) hebt. Mensen met een LVB zijn vaak erg beïnvloedbaar, waardoor ze kwetsbaar zijn voor misbruik. Ze kunnen moeilijker beslissingen nemen voor de lange termijn en de motivatie is ook bij hen vaak wisselend. In een maatschappij die steeds ingewikkelder wordt, is de verleiding groot om ‘ja’ te zeggen tegen drugs en alcohol en zo alle problemen te ‘vergeten’. Sociotherapeute Carolien Staaks vertelt over deze kwetsbare, stoere, vriendelijke, boze, lieve, complexe doelgroep en wat zij nodig hebben. 

Ingewikkelde maatschappij

Carolien: “Dit is een doelgroep met heel veel problemen: ze hebben een verslaving, cognitieve en psychiatrische problemen en vaak zijn ze ook getraumatiseerd. Ze worden enorm overvraagd. De maatschappij is veel ingewikkelder geworden. Je moet tegenwoordig van alles zelf regelen, meestal digitaal. Denk bijvoorbeeld aan je belastingen, gemeentezaken, enzovoorts. Met openbaar vervoer kun je alleen nog reizen met de OV-chipkaart. Procedures en regeltjes zijn vaak complex en omslachtig. Voor mensen met een LVB is dat allemaal niet te behappen, en vaak beginnen ze er niet eens meer aan, waardoor kleine problemen enorm uit de hand lopen. Dat leidt vaak tot onbegrip en conflicten. Je ziet ook lang niet altijd aan iemand dat hij of zij een IQ heeft van 60 of 70. Ze zijn soms verbaal heel sterk, maar als je dan doorvraagt, blijkt toch dat ze heel veel niet begrijpen. Maar ze begrijpen heus wel hoe de maatschappij hen ziet. Hulp vragen is dan ook moeilijk. Ze willen hun problemen niet accepteren, willen ook geen gezichtsverlies lijden. Uit pure machteloosheid worden ze soms boos, maar eigenlijk zit er dan vooral onmacht onder.”

Knokploeg

“Deze cliënten zijn ook vaak erg beïnvloedbaar. Zo had ik een cliënt – een grote, stoere vent onder de tatoeages – die door zijn ‘vrienden’ werd ingezet als eenmansknokploeg. Dat deed hij om er maar bij te horen. Dat is schrijnend. Je kunt je ook goed voorstellen dat zo iemand onder groepsdruk alcohol of drugs gaat gebruiken, en dan is dat uiteindelijk het enige waar ze nog van genieten. Maar de problemen worden hier natuurlijk niet minder door. Veel cliënten met LVB wonen begeleid, en het gebruik heeft dan ook zijn weerslag op de woongroep. Een cliënt onder invloed kan boos of agressief zijn en dat maakt andere cliënten bang.”

Gevaarlijke situaties

“Ook de medewerkers in de LVB-sector, de begeleiders op zo’n woongroep, weten soms niet hoe ze hiermee om moeten gaan. Ze hebben vaak ofwel geen beleid, ofwel een zerotolerancebeleid. Wat er gedaan wordt, is sterk afhankelijk van de begeleiders. Die brengen zichzelf soms ook in gevaarlijke situaties, door midden in zo’n crisis bijvoorbeeld alle drank van de kamer weg te gaan halen. Goed om het gebruik bespreekbaar te maken, maar misschien niet op zo’n moment…”

Niveau van een kind, maar volwassen problemen

“Voor ons is samenwerking met de LVB-sector enorm belangrijk. Wij hebben de expertise voor het behandelen van verslaving, zij hebben veel kennis over en ervaring met de doelgroep. Zij leren ons wat een cliënt kan of niet kan, want dat is niet altijd te zien aan de buitenkant, en de onderlinge verschillen zijn groot. Ook de juiste bejegening is belangrijk. Deze cliënten hebben op sommige gebieden een niveau van een kind, maar hebben wel de problemen van een volwassene. Ze hebben moeite met lange gesprekken over hun problemen, maar je moet hen wel met respect behandelen en betrekken bij beslissingen. Andersom weten wij veel over middelen en verslaving, en wij kunnen medewerkers van een instelling of woonvoorziening leren omgaan met het middelengebruik. En natuurlijk behandelen wij de cliënt voor zijn of haar verslaving. Zo is er voor onze doelgroep een aangepaste cognitieve gedragstherapie, die is ontwikkeld door deskundigen op LVB-gebied, en bieden we ook behandelingen zoals Mindfulness.

Knuffels

“Als een cliënt bij ons opgenomen wordt op de afdeling LVB, proberen we hem of haar weerbaarder te maken. De therapieën zijn in principe dezelfde als bij de reguliere afdelingen, maar ze duren korter en we maken meer gebruik van herhaling en van plaatjes en pictogrammen. We proberen vooral te werken aan de motivatie, en ook is het ‘clean’ worden natuurlijk een belangrijk doel. Ook werken we aan verzorging en gezond eten en een goede dagstructuur. We proberen de cliënt handvatten mee te geven en oefenen ook samen in moeilijke situaties. We bieden therapie aan, maar ook niet te veel. Ontspanningstherapie, creatieve therapie en agressieregulatietraining werken vaak goed bij deze cliënten. Ook werken met beloningen is bij deze doelgroep vaak erg effectief. Op de kliniek hebben we bijvoorbeeld een beloningskast met allerlei kleine cadeautjes: boekjes, knuffels, huisdecoratie of verzorgingsproducten. Als ze bijvoorbeeld een hele week op tijd een urinecontrole hebben gedaan met goed resultaat, mogen ze daar iets uit kiezen. Het zijn kleine dingen, maar het werkt heel goed.”

Schone lei

“Maar misschien wel het belangrijkste is om een goed plan te maken voor na de behandeling. Duurzaam weerbaar maken van deze cliënten is vaak niet haalbaar. Ze hebben veel herhaling nodig en steun vanuit het netwerk. We willen meer gaan inzetten op transmurale zorg: voorafgaand aan opname en ook in het bieden van nazorg in de thuisomgeving. Natuurlijk geldt voor elke cliënt dat steun uit het netwerk heel belangrijk is, maar voor deze doelgroep geldt dat nog meer. Ze zijn zo beïnvloedbaar: het is belangrijk dat die invloed positief blijft! Dus werken we samen met de cliënt maar vooral ook met de andere begeleiders uit de LVB-sector aan een plan op het gebied van gezondheid, wonen, dagbesteding enzovoorts. Soms is het beter als iemand bijvoorbeeld naar een andere woongroep gaat, met een schone lei begint.”

Niet-aangeboren hersenletsel

“Met de juiste behandeling en begeleiding kan het heel goed gaan. Zo had ik een cliënt met een cocaïneverslaving, een man van een jaar of vijfentwintig met niet-aangeboren hersenletsel na een ongeluk. Hij had alles opnieuw moeten leren, maar had nog steeds problemen met onder meer zicht, concentratie en energie. We kwamen erachter dat hij vooral cocaïne gebruikte omdat hij zijn beperkingen niet kon accepteren. Daar hebben we dus aan gewerkt. Op de afdeling ging het heel goed met hem, hij was gemotiveerd en kon ook steeds beter accepteren wat er met hem aan de hand was. Na de behandeling ging hij terug naar zijn eigen woning. Daar heeft hij met wat klussen echt een eigen plekje gemaakt. Er stond goede begeleiding voor hem klaar en hij had goede dagbesteding. Dit is een mooie illustratie van hoe behandeling door ons en begeleiding vanuit de sector prachtige resultaten op kunnen leveren.”

De meest charmante doelgroep

“Het is geen gemakkelijke doelgroep, maar ik wil nog wel benadrukken dat het wel een erg leuke doelgroep is om mee te werken. Als je aansluiting hebt gevonden, als je het vertrouwen hebt gewonnen, krijg je er ook heel veel voor terug. Het zijn vaak de meest charmante, liefste en vriendelijkste mensen met wie je kunt werken.”