Waldemar heeft zijn leven terug: behandeling van aanhoudende pijn en medicijnverslaving

Waldemar, 58 jaar, is niet zo’n prater. Hij is een harde werker, een sjouwer. Al op zijn zestiende is hij in de bouw begonnen als leerling-metselaar, en is daar altijd gebleven tot hij een aantal jaar geleden een rughernia opliep. Na zijn eerste operatie trad er wel wat verbetering op, maar na een tijdje kwamen de klachten terug. Een tweede operatie bracht helemaal geen verbetering. De pijn werd niet alleen erger, maar Waldemar kreeg ook andere klachten: in het bovenste deel van zijn rug, in zijn schouders en zijn nek. Hij kreeg oxycodon voorgeschreven: een zware, op opiaten gebaseerde pijnstiller. Vier jaar later kan hij bijna helemaal niets meer en beschrijft zijn leven als ‘één doffe ellende’.

Het verhaal van Waldemar wordt ons verteld door Katinka Damen, psycholoog en projectleider van de nieuwe behandeling voor aanhoudende pijn en medicijnverslaving. Al sinds de start van de pilot is het programma een groot succes, en NK staat dan ook op het punt om dit aanbod uit te breiden van regio Noordoost naar regio Midden. Om beter te begrijpen hoe aanhoudende pijn werkt, wat de invloed is van medicijngebruik en hoe we de cyclus van pijn en medicijnverslaving kunnen doorbreken, bespreken we de casus van Waldemar. Deze cliënt bestaat niet echt, niet letterlijk althans. Zijn verhaal is een samengestelde casus, gebaseerd op meerdere cliënten. Katinka: “Waldemar is fictief, maar zijn ervaringen zijn echt.”

Slopende pijn

Waldemars klachten zullen door veel mensen met aanhoudende pijn en langdurig medicijngebruik worden herkend: zijn leven is tot stilstand gekomen. De artsen kunnen geen goede verklaring vinden voor zijn pijn: de zenuw in zijn onderrug is vrij en op de rugfoto’s is alleen wat slijtage te zien. Maar de pijn is slopend. Waldemar is somber, hij slaapt slecht, hij kan zichzelf nergens meer toe zetten en elke beweging is een marteling. Hij is kribbiger, kan weinig hebben, en dat merkt zijn vrouw ook. Ze ziet wel dat hij pijn heeft, maar haar geduld raakt soms ook op. Waldemar zit de hele dag maar een beetje voor zich uit te somberen. Vroeger ging hij graag op pad, hij was altijd erg actief in de carnavalsvereniging en zomers ging hij graag fietsen. Maar dat kan allemaal niet meer.

Zijn huisarts is kwaad op hem geworden omdat hij al een paar keer meer oxycodon heeft gebruikt dan voorgeschreven, ook al is zijn dosering al erg hoog. Ze heeft met hem een afbouwschema afgesproken, maar zonder succes. Waldemar hoort ondertussen steeds meer over de nadelen van oxycodon en hoe verslavend het is. Dus als de huisarts hem wijst op het programma Behandeling aanhoudende pijn en medicijnverslaving bij NK, is hij wel geïnteresseerd. Dat hij dan “tussen al die verslaafden” moet gaan zitten, is nog even een drempel, maar zijn vrouw wordt zo boos bij de gedachte dat hij deze kans laat glippen, dat hij de stap toch zet.

Overbeschermend zenuwstelsel

Bij NK brengen we de klachten van Waldemar in kaart. Over afbouwen hebben we het nog niet. Eerst maar eens kijken wat hij zelf zou willen, waar hij het voor doet. Waldemar wil graag weer naar buiten kunnen, wandelen en fietsen met zijn vrouw. En: hij wil ook weer kunnen helpen bij het huishouden, want hij voelt zich nutteloos. We leggen hem uit hoe pijn eigenlijk werkt. Hij weet wel dat pijn een waarschuwingsfunctie heeft, maar het is een eyeopener voor hem als hij hoort dat pijn niet zozeer waarschuwt voor schade aan het lichaam, maar voor gevaar. Waldemar is tijdens zijn werk jarenlang over zijn grenzen heen gegaan. Vervolgens kwamen de operaties: voor zijn lichaam waren dat traumatische gebeurtenissen. Pijn die langer dan drie maanden duurt, komt vaak doordat het zenuwstelsel overbeschermend is geworden. Daardoor fluit zijn lichaam hem nu bij het minste of geringste terug.

Eigen pijndemping werkt niet meer

De langdurige pijnmedicatie heeft de situatie nog verergerd. Niet alleen is steeds meer nodig voor hetzelfde – of eigenlijk zelfs mínder – effect, ook hindert de pijnmedicatie de eigen pijndemping van het lichaam. Bij pijn maakt een gezond lichaam zelf stoffen aan die de pijn na verloop van tijd dempen, maar door de oxycodon werkt dit systeem niet meer. We gaan met Waldemar, ondersteund door vier groepssessies, bekijken hoe we zijn eigen pijndemping weer kunnen activeren. Leuke activiteiten ondernemen kan daarbij helpen. Waar geniet hij van? Als we in de groep doorpraten over interesses, blijkt dat Waldemar geboeid is door geschiedenis, met name alles rond de Tweede Wereldoorlog. Er blijken massa’s documentaires en series te zijn over dit onderwerp, dus we spreken af dat hij zich daarin gaat verdiepen.

“Oranje licht” opzoeken

Ook beginnen we met het minder gevoelig maken van Waldemars pijnsysteem. Waldemar voelt al pijn als hij alleen nog maar dénkt aan bijvoorbeeld stofzuigen, met name aan bukken. Door de pijn heengaan is absoluut uit den boze omdat dit het pijnsysteem alleen maar verder alarmeert. We geven hem het beeld van een stoplicht: bij groen kan je alles doen, bij oranje waarschuwt je lichaam met enige pijn dat je voorzichtig moet zijn, bij rood ga je over je grenzen heen. We leggen uit dat je het rode licht moet mijden, maar wel vaak oranje op mag zoeken, omdat je lichaam dan zo weer kan wennen. We beginnen ermee dat Waldemar drie keer per dag moet denken aan de beweging van bukken. En hij kijkt ook naar mensen die bukken (zijn vrouw doet yoga-oefeningen in de kamer). Na een week gaat hij voorzichtig zelf drie keer per dag één keer bukken. Ook pakt hij de stofzuiger vast, zonder er nog iets mee te doen. Dit wordt opgebouwd totdat hij na een aantal weken drie keer twee minuten kan stofzuigen. Waldemar gaat ook naar een fysiotherapeut die onderdeel is van het pijnnetwerk in de regio, die samen met hem heel geleidelijk oefeningen opbouwt.

Zenuwstelsel tot rust brengen

Pas nu gaan we de oxycodon afbouwen. We doen dit in de kliniek, waar we Waldemars enorme dosering oxycodon omzetten in een vergelijkbare dosering methadon – eveneens een opiaat. Het voordeel hiervan is dat methadon heel langdurig werkt en Waldemar dus niet meer pieken en dalen ervaart zoals bij oxycodon. De methadon wordt vervolgens geleidelijk afgebouwd. Ondertussen werken we samen aan het verder tot rust brengen van zijn zenuwstelsel. Ook stress zorgt ervoor dat het zenuwstelstel ‘gevaar’ ziet en dus met pijnprikkels reageert, dus we bespreken de negatieve gedachten die Waldemar stress opleveren. Zo heeft de arts terloops over de slijtage in zijn rug gezegd dat er op sommige plekken nauwelijks meer een beschermende laag zit: “het is bot op bot”. Als Waldemar beweegt en pijn voelt, ziet hij dat beeld van over elkaar schurende botten steeds voor zich. Dit soort gedachten onderzoeken we en Waldemar leert dat dit soort slijtage normaal is voor zijn leeftijd, en dat goede spieren dat goed op kunnen vangen. Het is niet zo dat die botten elkaar helemaal afschuren. Dat hij nu ook in zijn schouders en nek pijn heeft, betekent niet dat daar schade is: bij aanhoudende pijn wordt het zenuwstelstel steeds minder specifiek.

Bij het afbouwen merkt Waldemar dat hij op de goede weg is. De pijn wordt bij het afbouwen niet erger, maar zelfs ietsje beter. Hij leert hoe hij de klachten zelf beter kan opvangen, bijvoorbeeld met ontspanningsoefeningen en het onderzoeken van belemmerende, negatieve gedachten. Als Waldemar helemaal middelenvrij is, mag hij weer naar huis.

Emotioneel

Waldemar is er nog niet. Thuis komt er veel op hem af: zijn vrouw is zo opgelucht en enthousiast dat Waldemar bang is dat ze nu te veel van hem verwacht. Hij is veel angstiger en ook emotioneel: emoties die ook niet meer onderdrukt worden door de versuffende medicatie. Hij volgt enkele online modules om hiermee om te leren gaan en samen met de fysiotherapeut werkt hij verder aan het opbouwen van conditie en fitheid. In de groepen bij NK heeft hij lotgenoten leren kennen bij wie hij veel steun en herkenning vindt, en met hen gaat hij nu een paar keer per week ‘wandelvoetballen’. Soms heeft Waldemar een terugval en ervaart hij weer meer pijn, maar hij heeft nu een hele gereedschapskist om dit op te vangen. Laatst is hij weer een stukje gaan fietsen met zijn vrouw. Dat ging eigenlijk heel behoorlijk. Waldemar heeft nog een weg te gaan, maar hij heeft zijn leven terug.

Meer weten?

De behandeling Aanhoudende pijn en medicijnverslaving is te volgen in de regio Noordoost-Brabant (onder andere Den Bosch, Oss, Uden, Veghel) en vanaf heden ook in de regio Midden-Brabant, onder andere Tilburg/Waalwijk. Wilt u meer weten? Bel naar 073-689 90 90 of mail naar hulp@novadic-kentron.nl. Voor behandeling is een verwijzing van de huisarts nodig.