Ongeveer één op de tien werkenden in Nederland worstelt met problemen door het gebruik van alcohol, drugs of medicijnen. Dat betekent dat je, als je in een middelgrote organisatie werkt, zéker collega’s of werknemers kent die hieronder lijden. Vaak worden deze problemen niet of niet op tijd herkend, met gevaarlijke situaties op de werkvloer en (langdurig) verzuim tot gevolg. Weet jij aan welke signalen je problematisch gebruik kunt herkennen? En als je de signalen ziet – maar er niet zeker van bent – hoe ga je dan het gesprek hierover aan? We vragen het aan Danielle van Pareren, voormalig preventiewerker en -teamleider bij NK en projectleider van NK Helder op het werk.

Signaal 1: veel verzuim, vooral aan het begin van de week

Veel mensen zijn na het weekend lekker uitgerust, maar anderen zijn juist een stuk minder fit en starten heel wat slechter op. Danielle: “Als iemand zich vaak op maandag ziek meldt, kan dat duiden op overmatig gebruik in het weekend. Je kunt dan denken aan het gebruik van harddrugs op een festival. Of aan veel drinken in het weekend. Als iemand veel en vaak drugs of alcohol gebruikt, heeft dat bovendien invloed op de gezondheid. Iemand is vatbaarder voor kwaaltjes en andere gezondheidsproblemen, met vaker ziekmelden tot gevolg.”

Signaal 2: verminderde productiviteit

Als je in het weekend veel gebruikt, is het mogelijk dat je op maandag en dinsdag nog aan het herstellen bent en er niet helemaal bij bent met je hoofd. Verdovende middelen zoals alcohol, opiaten en slaapmiddelen verminderen bovendien je reactievermogen, net als medicijnen met een gele sticker. “Daarnaast leidt flink drinken of drugs gebruiken vaak tot andere problemen, zoals ruzie thuis,” voegt Danielle toe. “Hierdoor kan iemand minder scherp en alert zijn op het werk. Dit kan leiden tot vertraging, een lagere kwaliteit of zelfs gevaarlijke situaties op de werkvloer. Als je merkt dat je collega veel minder productief is en fouten maakt, is dat vaak een teken dat er iets aan de hand is. Dat hoeft niet per se op die collega zelf te slaan, het kan ook zijn dat iemand worstelt met het gebruik van een naaste.”

Signaal 3: vage smoesjes als verklaring voor gedrag of uiterlijke veranderingen

Als iemand regelmatig te laat komt en daar vage redenen voor geeft, kan dat een signaal zijn van problematisch gebruik. Ook duidelijke gedragsveranderingen, zoals een kort lontje bij iemand die normaal gesproken altijd veel geduld heeft, kunnen duiden op problemen met middelen. Maar denk ook aan een onverzorgd uiterlijk, altijd met rode ogen binnenkomen of een naar alcohol ruikende adem. Danielle: “Pas natuurlijk wel op dat je niet meteen conclusies trekt en ga zéker geen geruchten verspreiden. Er kunnen ook heel andere dingen aan de hand zijn. Maar wees wel alert.”

Signaal 4: ongepast en ongeremd gedrag of juist sterk isolerend gedrag

Na flink gebruik of als iemand nog onder invloed is van alcohol of andere middelen, kan iemand snel geïrriteerd raken en heftig (ongepast of ongeremd) reageren op situaties. Danielle: “Als er sprake is van verslaving, doen mensen er meestal alles aan om dat geheim te houden. Mensen gaan gesprekken of situaties ontwijken en zichzelf isoleren, maar ook juist overcompenseren. Je collega kan extra zijn of haar best gaan doen om te laten zien dat alles onder controle is. Werk is voor veel mensen een enorm houvast. Het biedt inkomsten, maar ook structuur en zingeving. Daarom zullen sommige mensen die worstelen met verslaving juist extra hard hun best doen en ongeremd gedrag vertonen. Verslaving uit zich op heel veel manieren.”

Signaal 5: er gaan verhalen in de rondte over het gebruik

Danielle: “Dat er verhalen rondgaan over het gebruik van een medewerker, hoeft niet meteen te betekenen dat het gebruik problematisch is of van invloed op het werk. Maar je kunt deze signalen wel aangrijpen om het gesprek hierover aan te gaan met de medewerker. Zorg er ook voor dat middelengebruik bespreekbaar wordt in de organisatie. Veel medewerkers vinden het spannend om daarover te praten, omdat ze denken dat het zal leiden tot ontslag. Terwijl dat lang niet altijd aan de orde hoeft te zijn.” Een goed ADM-beleid (Alcohol-, drugs- en medicijnenbeleid) kan de openheid hierover stimuleren en helpen een veilig werkklimaat te creëren waarin medewerkers over dit soort problemen durven te praten. De bedrijfsarts speelt daarbij ook een belangrijke rol.

Signalen bundelen en toetsen

De signalen die hierboven zijn genoemd, kunnen vele oorzaken hebben. Zo is het ook mogelijk dat niet je collega maar zijn of haar partner, kind of familielid (verslavings)problemen heeft. Ook leidt gebruik lang niet altijd tot problemen op de werkvloer of tot een verslaving. Danielle: “Het is daarom belangrijk om signalen te bundelen en te toetsen bij de werknemer.”

Het gesprek aangaan

Hoe ga je het gesprek aan met een werknemer over wie je je zorgen over maakt? En wat mag je wel en niet zeggen als werkgever? Danielle: “Je mag niet vragen of iemand verslaafd is of dit in het dossier vastleggen. Dat is aan de bedrijfsarts. Maar je mag wél aangeven dat je je zorgen maakt. Begin daarmee en benoem de concrete signalen die je ziet of krijgt. Maar let op dat je niet oordeelt. Het is belangrijk om begrip te tonen, zodat iemand zich open durft te stellen in het gesprek. Je kunt dan ook vrijblijvend hulp aanbieden. Andere acties kun je als werkgever pas ondernemen als het functioneren van de medewerker sterk lijdt onder het gedrag. Maar hopelijk heb jij als goed werkgever al lang eerder gezien dat er iets niet pluis is.”

Wat kun je verder als werkgever doen?

Daniëlle: “Een preventief ADM-beleid zorgt ervoor dat zowel de werkgever als de werknemer weet wat wel en niet toelaatbaar is. Wat gebeurt er als je onder invloed op het werk verschijnt? En bij wie moet je het melden als je medicijnen gebruikt die het reactievermogen verminderen? Maar ook: wat versta je onder alcohol en drugs en wat is verantwoord gebruik? Is een vrijdagmiddagborrel geaccepteerd, mag er bij een netwerklunch alcohol op tafel staan? En welke hulp is beschikbaar als je problemen hebt? Al deze afspraken kun je vastleggen in een ADM-beleid. Zo kun je ook makkelijker het gesprek aangaan als er echt iets aan de hand is.”

Meer weten? Wil jij hulp bij het opstellen van een ADM-beleid, het vroegtijdig signaleren en bespreekbaar maken van problemen met alcohol- of middelengebruik of het voorlichten van medewerkers over een gezonde leefstijl? Neem dan contact op met Danielle van Pareren via helderophetwerk@novadic-kentron.nl of kijk voor meer informatie op www.helderophetwerk.nl.

 

Wie een verslaving aan alcohol of een ander middel ontwikkelt, kent ook nuchtere periodes. Dat kan heel ellendig voelen. Je voelt je ziek, maar ook psychisch krijg je een enorme dreun. Plotseling besef je weer ten volle hoeveel schade en problemen je verslaving veroorzaakt. Hoe vreselijk ook, die momenten kunnen je wél motiveren om hulp te zoeken. Natuurlijk heb je dan nog steeds een lange weg te gaan, maar het inzicht dat jouw verslaving je niet helpt om jouw doelen te bereiken, is een houvast tijdens je herstel. Bij GHB-verslaving is dat besef er vaak minder. Daarmee is het een complexe verslaving, waar NK-onderzoeker Harmen Beurmanjer zich de afgelopen jaren volledig in heeft gestort. Hij legt uit hoe dat kan: dat je zo in de greep raakt van GHB dat zelfs in coma op de spoedeisende hulp belanden ‘routine’ wordt.

GHB was oorspronkelijk een ‘recreatieve drug’, en mensen met GHB-verslaving komen er in die setting ook voor het eerst mee in aanraking. In het begin lijken er alleen maar voordelen te zijn. Je voelt je energiek, euforisch en hebt meer zin in seks. Maar al binnen enkele weken regelmatig gebruik, raakt je lichaam eraan gewend en heb je steeds meer nodig. En omdat GHB zo kort werkt, en bovendien geen kater oplevert én goedkoop is, nemen frequentie en dosering van gebruik zeer snel toe. Harmen: “Eerst gebruik je GHB om je beter te voelen, vervolgens om je niet meer slecht te voelen. Want zodra de GHB uitgewerkt raakt, voel je je somber en angstig en krijg je hele akelige ontwenningsverschijnselen.”

Verfrist ontwaken na een coma

Aan GHB kun je in een korte tijd verslaafd raken. Maar ook is het risico op bewusteloosheid (coma) groot, omdat het verschil tussen een werkzame dosis en een overdosis heel klein is. ‘Out gaan’ komt zeer vaak voor. Van zo’n coma schrikken GHB-gebruikers echter niet. Harmen: “Omdat de GHB op het moment van ontwaken nog steeds in hun lichaam zit, voelen ze zich prima na zo’n coma. Maar in coma raken door GHB is zeer gevaarlijk en je kunt zelf stoppen met ademhalen. En ook veroorzaken die coma’s schade aan cognitieve functies, waaronder het geheugen.”

Onder invloed of bewusteloos

De cognitieve schade is maar één van de problemen door verslaving aan GHB. Harmen: “Mensen met GHB-verslaving moeten elke paar uur GHB gebruiken. Anders krijgen ze hevige ontwenningsklachten. Dit betekent dat je hele dag- en nachtritme verstoord raakt. Mensen met een GHB-verslaving krijgen ernstige slaapproblemen en gebruiken daarvoor vaak weer andere middelen, zoals slaapmedicatie of alcohol. Ze raken werk, school en contacten met vrienden en familie kwijt en raken steeds meer geïsoleerd. Maar als je 24 uur per dag onder invloed óf bewusteloos bent, is het lastig om met een heldere blik naar je eigen leven te kijken.”

De leegte na GHB

Zelfs als het hele leven overhoop ligt, is dat door het verdovende effect van GHB moeilijk om zien. Harmen: “Ze zien GHB dan als een middel om te overleven, als de oplossing voor hun problemen op psychisch en sociaal vlak, zonder andere uitweg. Als ze in behandeling gaan, is permanent stoppen met GHB dan ook in eerste instantie vaak niet het doel. Ze willen meestal niet helemaal van de GHB af, ze willen vooral niet meer afhankelijk zijn. Natuurlijk ontdekken ze daarna dat gecontroleerd gebruik van GHB nagenoeg onmogelijk is, waardoor ze weer terug in behandeling moeten. Uiteindelijk komt het besef dat ze helemaal moeten stoppen met GHB, maar ze ervaren dan een grote leegte in hun leven, depressie en angsten. Ook dat maakt het risico op terugval groot.”

Alles aanpakken voor optimaal herstel

Om de kans op terugval te verkleinen, pleit Harmen – die in september op dit onderwerp is gepromoveerd – voor een gecombineerde aanpak, zoals die ook bij NK wordt aangeboden: “De conclusie van mijn onderzoek is dat de detoxificatie (afkicken) van GHB aangepakt kan worden door de cliënt over te laten gaan op medicinale GHB en dit geleidelijk af te bouwen. Ontwenningsverschijnselen zijn dan minder heftig. Ook het medicijn baclofen zou een gunstig effect kunnen hebben, al is daar nog meer onderzoek voor nodig. Verder is het belangrijk dat de behandeling zich richt op psychosociale problemen, zoals de angst en somberheid die cliënten ervaren. Het ondersteunen bij dagbesteding, een nieuwe woning, nieuw werk of een opleiding en een nieuw sociaal netwerk – mogelijk in een andere omgeving – kan ook de kans op herstel vergroten. Daarnaast is aandacht voor de cognitieve problemen belangrijk, dus therapie moet mogelijk op een andere manier worden aangeboden.”

Hoop en vertrouwen uitstralen

Daarnaast wil Harmen vooral ook benadrukken dat GHB-verslaving absoluut niet ‘hopeloos’ is, zoals soms gedacht wordt. Harmen: “Tijdens mijn onderzoek ben ik veel professionals tegengekomen die mensen met GHB-verslaving beschouwen als ‘moeilijke patiënten’. Dit kan leiden tot pessimisme bij de behandelaar, stoppen met zoeken naar andere, bijkomende diagnoses en zelfs het voortijdig stoppen van de behandeling. Het is belangrijk dat een behandelaar op de hoogte is van wat werkt en niet, maar vooral ook dat hij of zij hoop en vertrouwen uitstraalt en samen kijkt met de cliënt wat deze wil bereiken in het leven en hoe ze daar samen aan kunnen werken.”

Meer weten over het promotieonderzoek “When the party is over: addressing clinical challenges in patients with GHB use disorders”? Neem contact op met harmen.beurmanjer@novadic-kentron.nl.

Vragen over je eigen gebruik van GHB of dat van een patiënt of naaste? Bel voor advies en informatie naar 073-689 90 90.

Elke professional kent ze wel: jongeren die compleet vastgelopen zijn en ouders die ten einde raad zijn. Complexe situaties waarvoor uithuisplaatsing of een schorsing van school de enige oplossing lijkt. Terwijl iedereen weet dat deze oplossingen verre van ideaal zijn en slechts een beperkt en tijdelijk effect hebben. Nu is er een alternatief: JIM. JIM staat voor Jouw Ingebrachte Mentor. In Regio Hart van Brabant is dit jaar een pilot gestart, waaraan Novadic-Kentron deelneemt.

Een JIM is meer dan een buddy of maatje

Bij de JIM-aanpak kiest een jongere zélf iemand uit zijn netwerk als mentor. Bijvoorbeeld een oma, de buurman, een tante, een vroegere leraar van de basisschool, een goede vriend. Een JIM is meer dan een buddy of een maatje. Het is een vertrouwenspersoon, iemand die meedenkt en meebeslist, die door de jongere als ondersteunend ervaren wordt, en die zij aan zij staat met de hulpverlener.

Uniek is dat deze JIM een sleutelrol krijgt bij de behandeling en gelijkwaardig samenwerkt met het gezin en de professionals. Zo benutten we de eigen steunbronnen van jongeren en gezinnen. De JIM is duurzaam aanwezig en van invloed in het leven van een jongere. Door deze aanpak kunnen jongeren met hulp van de JIM en specialisten toch (langer) thuis opgroeien.

Voor welke jongeren is JIM bedoeld?

De JIM-aanpak wordt ingezet:

• voor jongeren tussen 10 en 23 jaar,
• bij wie het opgroeien/opvoeden al langere tijd stagneert, ondanks aanwezige hulp,
• en uithuisplaatsing dreigt.

Hoe werkt het?

Bij de JIM-aanpak is de eerste vraag: ‘Ik heb iemand nodig die jij nu al kent en vertrouwt; iemand die van het begin af aan met ons mee gaat denken wat nodig is, wie kan dat zijn?’. De JIM is als vertrouwenspersoon dé deskundige van de persoonlijke context van de jongere. De professional is specialist en heeft kennis van effectieve behandelmethoden. Door deze krachten te bundelen, kan gewerkt worden aan een meer duurzame oplossing voor de jongere die aansluit bij de eigen redzaamheid. De professional krijgt een coachende rol, neemt niet over maar maakt juist verbinding met het gezin en de jongere in nauwe samenwerking met de JIM.

Twee teams opgeleid door stichting JIM

In de Regio Hart van Brabant zijn twee teams opgeleid door stichting JIM:

• Een team van toegangs- en jeugdbeschermingsmedewerkers. Zij vergroten de inzet van informele hulp, in eerdere fasen. Als gedacht wordt aan uithuisplaatsing, overlegt dit team met het InVerbindingTeam (zie hieronder) en verwijst door naar de JIM-aanpak.
• Een InVerbindingTeam (IVT). Het IVT bestaat uit professionals van vier specialistische zorgaanbieders: Amarant, Novadic-Kentron, GGz Breburg en Sterk Huis. Het is samengesteld uit ervaren gezinsbehandelaars, ondersteund door systeemtherapeuten, GZ-psychologen en gedragswetenschappers.

Meer informatie en aanmelden

Heb je vragen over de inzet van de JIM-aanpak? De betrokken verwijzers en het IVT bieden wekelijks een moment voor consultatie. Mail hiervoor naar jimhartvanbrabant@sterkhuis.nl.

Kijk voor meer informatie én de aanmeldroute op de website zorginregiohartvanbrabant.nl.

Informatie over de JIM-aanpak vind je ook op de landelijke website: www.jimwerkt.nl.