“Ik heb dat vroeger vast ook wel gevraagd in voorlichtingen op de basisschool,” zegt Mathijs de Croon, preventiemedewerker bij NK, “‘Wie heeft er wel eens alcohol gedronken?’ Het lijkt zo’n goede binnenkomer! Er zijn er altijd wel een paar die al eens een slokje wijn hebben geproefd of een flesje bier hebben leeggedronken en die vertellen daarover. De klas is betrokken en vol aandacht en vervolgens kun je dit aangrijpen voor een serieus gesprek over de risico’s.” Helemaal fout, weet Mathijs inmiddels. “Ik zal niet zeggen dat we vroeger maar wat deden, maar preventie heeft wel een enorme professionalisering doorgemaakt. Inmiddels weten we uit onderzoek veel beter hoe we aan moeten sluiten bij de ontwikkeling van jongeren.” En daar komen een heleboel do’s and don’ts uit naar voren waarmee leraren én ouders hun voordeel kunnen doen. Want wat is er nou eigenlijk mis met die vraag?

“Kinderen onder de twaalf, die moet je sowieso geen voorlichting over alcohol en drugs geven,” legt Mathijs uit. “Die zijn nog helemaal niet van plan te gaan drinken of gebruiken, en daar moet je dan ook niet in groepsverband de aandacht op richten. Maar ook bij iets oudere kinderen moet je geen podium geven aan de paar scholieren die wel al drinken. Want daarmee maak je het gebruik ‘normaler’ en de anderen nieuwsgierig. Wat wél heel belangrijk is bij jonge tieners, is de omgeving van die kinderen mobiliseren. Veel ouders onderschatten hun eigen invloed en denken dat regels stellen averechts werkt. Maar onderzoek bewijst dat als je tijdig met je kinderen goede en stevige afspraken maakt en regels stelt – niet drinken tot je achttiende – je kinderen láter beginnen met drinken en ook minder gaan drinken. Ook belangrijk is dat je consequent bent: niet drinken betekent niet drinken. Helemaal niet, punt. Niet thuis ‘leren drinken’. Geen slokje champagne met oud en nieuw. Want als je dat wel doet, geef je de boodschap mee dat alcohol onmisbaar is in bepaalde situaties.”

De alcohol druipt overal doorheen

Daarnaast is het ook belangrijk dat ouders het goede voorbeeld geven. En dat laatste is misschien nog wel het moeilijkst. Mathijs: “Ik ben zelf ook geen geheelonthouder, al zou dat wel beter zijn. Maar als je dan toch drinkt, doe het dan matig, zo min mogelijk waar de kinderen bij zijn, en laat ook zien dat alcohol er niet per se bij hoort en dat je ook een prima tijd kunt hebben zonder alcohol.”

Vechten tegen de bierkaai…? Het lijkt er soms wel op. “Alcohol,” aldus Mathijs, “druipt overal doorheen.” Van alle kanten krijgen kinderen continu de boodschap te zien en te horen dat alcohol normaal is en erbij hoort. “Ik ben met mijn zoon een serie aan het kijken en mij valt het dan op hoe ontzettend vaak er in gedronken wordt. Als mensen iets vieren, als ze ongelukkig zijn, als ze zichzelf willen belonen, als ze een bijzonder moment willen delen: er is áltijd alcohol bij. Het is dan juist extra belangrijk dat je als ouders ook laat zien dat alcohol niet vanzelfsprekend is, dat je er ook voor kunt kiezen om niet te drinken. Het is een minderheid, maar daarmee niet abnormaal: 20% van de volwassenen boven de 18 drinkt gewoon helemaal niet. Dat zijn miljoenen mensen. Nooit gedaan of ooit gestopt. Acties als Dry January of Ik Pas maken je bewust van de vanzelfsprekendheid van alcohol en zijn geweldige initiatieven, maar ook daarbij is het belangrijk dat je bij jongeren de juiste boodschap benadrukt. Als je heel erg trots in hun nabijheid verkondigt dat het je is gelukt een hele máánd niet te drinken, straal je uit: niet drinken is een uitzondering, moeilijk en een enorme prestatie.”

Vies, raar, stoer en grappig

Het bevestigen van de boodschap dat niet drinken heel normaal is, doe dat met mate, benadrukt Mathijs. “Kinderen zien en horen liedjes waarin alcohol- en drugsgebruik wordt verheerlijkt. Die zingen ze vrolijk mee. Of ze zien grappige filmpjes van dronken jongeren die domme dingen doen. Kinderen vinden: drinken, roken of drugs gebruiken is vies en raar, maar ook stoer en grappig. Dat vies en raar voert dan nog de boventoon, want zij zijn nog risicomijdend. Ga die filmpjes en liedjes niet verbieden, maar breng het eens terloops en niet te lang ter sprake. Vraag eens door: ‘Wat vind je er nou van.’ En als je kind dan iets zegt als ‘Dat ga ik echt nooit doen!’ geeft het dan een boks of schouderklopje. ‘Goed zo jongen.’ Zo lang als het kan die norm bestendigen. Want als kinderen wat ouder worden, hoor je ze dat niet meer zo stellig zeggen.”

Hilarisch, maar vreselijk

Is dat dan het goede moment om voorlichting te gaan geven? “Vanaf de brugklas kun je beginnen met voorlichting in de klas,” aldus Mathijs, “maar ook dan is het belangrijk dit weloverwogen te doen. Een stoer verhaal van de leraar over zuipfeesten die vreselijk uit de hand liepen? Niet doen. Hilarisch, maar vreselijk. Ervaringsdeskundigen die bijvoorbeeld vertellen dat ze nooit problemen hadden met alcohol en drugs tot ze GHB ontdekten, of andersom…? Ook niet zo’n goed idee. Let wel, de inzet van ervaringsdeskundigen is goud waard, vooral als jongeren of volwassenen al flink en problematisch gebruiken en niet weten hoe ze daar ooit nog uit kunnen komen. Maar bij jonge kinderen van wie de meerderheid nog helemaal niet drinkt of gebruikt, moet je heel goed nadenken over het verhaal dat je vertelt. Die zien een stoere gast of meid die een spannend leven heeft geleid, dat ging blijkbaar ook lang goed, ze genoten een hele tijd van die roes én ze zijn eroverheen gekomen. De waarschuwing dat het uit de hand kan lopen, kan averechts werken, want vanaf het veertiende, vijftiende jaar worden kinderen juist risicozoekend:  ‘Goh, dat lachgas, nooit zo over nagedacht, hoe zou dat eigenlijk voelen…?’”

Weerbaar maken tegen groepsdruk? Zinloos!

In tegenstelling tot wat veel mensen – ook professionals – denken, moet je ook niet te snel op groepsdruk ingaan. Mathijs: “We gebruiken een methode van het Trimbos-instituut en die geeft per leeftijdscategorie richtlijnen. Voor jongeren onder de zestien heeft het geen zin om jongeren weerbaar te maken voor groepsdruk. Voor hen is acceptatie door de groep een van de allerbelangrijkste drijfveren. Ook daar kun je beter een podium geven aan de meerderheid van jongeren die niet drinkt en niet gebruikt.”

Voorlichting is niet zo belangrijk…

Maar, benadrukt Mathijs, voorlichting is eigenlijk sowieso de minst belangrijke pijler van de aanpak: “Voorlichting is snel ‘afgevinkt’ en geeft je het gevoel dat je goed bezig bent. Maar veel belangrijker is het gesprek met ouders en leerkrachten. Niet alleen omdat die het gedrag blijvend en duurzaam kunnen sturen, maar ook omdat zij de omgeving zo kunnen inrichten dat jongeren minder worden blootgesteld aan prikkels zoals drinken of roken. En ze kunnen signaleren dat bepaalde jongeren het moeilijk hebben, misschien omdat die zelf al risicovol bezig zijn, of omdat bijvoorbeeld hun ouders veel te veel drinken. Wij kunnen dan heel laagdrempelig in gesprek gaan met die jongeren. Soms zie je er tijdens een voorlichting al eentje heel stil worden. De voorlichting is dan vooral een ingang om heel gericht iets te kunnen betekenen voor een jongere die het moeilijk heeft. Want dat doet Preventie ook.”

Toen we startten met het hostel in Den Bosch, was het doel permanent onderdak en begeleiding bieden aan chronische verslaafden met psychiatrische problematiek. Voor sommige bewoners is dit nog steeds zo. Maar voor een aantal cliënten biedt het nieuwe ontwikkelcentrum (zie ook nieuwsbrief van januari) een ander perspectief. Wat een utopie leek, wordt realiteit: via trajecten op maat werken we met deze groep aan uitstromen naar andere vormen van begeleid wonen en weer meedoen in de maatschappij. De pilot van het ontwikkelcentrum is inmiddels met goed resultaat afgerond! Maaike Huiberts, coördinator van het hostel en projectleider, praat met ons over de succesvolle start.

Maaike: “Met veel plezier maar vooral ook trots kijk ik terug op het verloop van deze pilot. Het ontwikkelcentrum was van het begin af aan een boeiende ontdekkingsreis. We hebben als team veel energie gestoken in de voorbereiding. Sociale inclusie – weer meedoen in de maatschappij – leek lange tijd een utopie voor deze doelgroep. Het was dan ook een grote omslag voor zowel bewoners als medewerkers. Maar inmiddels weten we dat het ontwikkelcentrum ertoe doet. Natuurlijk zijn er nog enkele verbeterpunten, maar we hebben al mooie resultaten bereikt. Het is dan ook de bedoeling om ook onze woonvoorzieningen in Eindhoven en Bergen op Zoom om te vormen tot ontwikkelcentrum. Ook extern is er veel waardering voor de nieuwe koers. Dat beperkt zich niet tot samenwerkingspartners in Den Bosch, er komen ook verzoeken uit andere gemeenten om onze ervaringen te delen.”

Meer bewoners stromen uit

Het hostel heeft twee groepen bewoners. In de oriëntatiefase van het ontwikkeltraject wordt bekeken welke bewoners uit kunnen stromen. Bij bewoners die niet uit kunnen stromen (ongeveer een op de drie), wordt vervolgens gewerkt aan stabilisatie, zodat de bewoners goed functioneren binnen het hostel. De andere bewoners worden klaargestoomd voor een meer zelfstandige woonvorm, een grotere zelfredzaamheid en weer meedoen in de maatschappij.

Maaike: “Daarbij leveren we maatwerk: bewoners hebben de regie en hun doelen zijn bepalend. De resultaten zijn zeer bemoedigend. Ook voor de pilot stroomde een enkele bewoner al uit naar een beschermde woonvorm: tussen 2015 en 2018 zijn vijf bewoners uitgestroomd. In september 2018 zijn we gestart met het ontwikkelcentrum en vanaf dat moment tot eind 2019 – dus ruim een jaar – zijn er acht bewoners uitgestroomd. Die positieve trend heeft zich helaas nog niet voortgezet: in het eerste half jaar van 2020 hadden we drie uitstromers. Dat komt mede door corona, dat zorgde voor een afname van het aanbod van woonruimte doordat de prioriteit bij onveilige gezinssituaties werd gelegd.”

Meer dagbesteding en meer tevredenheid onder medewerkers

De pilot had niet alleen een positief effect op de uitstroom van bewoners. Ook op het gebied van dagbesteding is veel winst geboekt. Voor de start van het project had 25% van de bewoners een passende dagbesteding en 18% nam deel aan externe dagbesteding of een traject richting werk. Na de pilot van het ontwikkelcentrum had 86% van de bewoners een passende dagbesteding en 76% deed mee aan externe dagbesteding of een traject richting werk.

Maaike: “Naast de positieve gevolgen voor bewoners profiteerden ook de medewerkers van het ontwikkelcentrum. De pilot en de activiteiten als scholing en intervisie die daaruit voortvloeiden, werden als prettig ervaren en dit gaf medewerkers nieuwe energie. Dat zien we terug in de cijfers van tevredenheidsmetingen. Voor de start van de pilot in juli vorig jaar scoorden medewerkers gemiddeld een 7,2 op tevredenheid, bij de evaluatie een 7,8. En ten slotte zorgde de pilot voor een verhoogde tevredenheid bij wijkbewoners, die minder overlast en een betere samenwerking ervaren. Dat laatste geldt overigens ook voor de samenwerkingspartners in Den Bosch.”

MOVE woontraining

Nu het ontwikkelcentrum verder geïmplementeerd wordt, dekt de naam hostel de lading niet meer. Maaike: “Daarom hebben we als team een nieuwe naam bedacht. Hoewel het proces van die naamswijziging nog niet volledig is afgerond, wil ik die toch als primeur noemen. Als de procedure rond komt, heten we vanaf dat moment MOVE woontraining. Die naam maakt duidelijk wat we willen: bewoners in beweging krijgen en ervoor zorgen dat ze ook op langere termijn in beweging blijven binnen de maatschappij.”

Hoe kom je weer verder als je vast hebt gezeten? En ook nog eens verslaafd was? Op de Forensische verslavingsafdeling (FVA) van NK wordt gewerkt aan de problemen die hebben bijgedragen aan verkeerde keuzes in het verleden. Maar dan ben je er nog niet. Psychotherapeut Annemarie van Asseldonk: “Wij werken op de FVA vaak met lange opnames, tot een maximum van twee jaar. Onze cliënten hebben vaak geen woning en bezigheden meer. Daardoor raakten ze hun motivatie kwijt. Na de behandeling moesten ze terugvallen op opvangvoorzieningen, wat de kans op terugval in gebruik en delictgedrag enorm vergrootte. Daarom zijn we gestart met de resocialisatie-unit.” Annemarie en twee cliënten vertellen hoe dit helpt om écht een nieuwe start te maken.

De resocialisatie-unit is begin dit jaar geopend. Doel van de resocialisatie-unit is cliënten in de laatste stap van hun behandeling intensief voor te bereiden op een terugkeer in de maatschappij. Annemarie:  “Leren omgaan met eigen verantwoordelijkheden, zelfredzaamheid, dagbesteding en een eigen woonruimte zijn daarvoor essentieel. We leggen de prioriteit vooral op dagbesteding. Alle cliënten van de unit moeten minimaal twintig uur per week iets om handen hebben. Dat is in de meeste gevallen vrijwilligerswerk, maar kan ook een taakstraf, betaald werk of een opleiding zijn. Daarnaast krijgen de cliënten individuele therapie en worden zij begeleid door een collega van onze verslavingsreclassering.”

Avondje stappen

Die twintig uur is een absolute voorwaarde voor opname op de afdeling. Annemarie: “Als cliënten op een bepaald moment – door hun eigen keuzes en gedrag – die twintig uur niet halen of daarin structureel tekort schieten, dan gaan wij daarover het gesprek aan met de vraag of ze wel voldoende gemotiveerd zijn. Ze gaan dan terug naar de behandelafdeling of met ontslag. Zinvolle dagbesteding na ontslag is nodig om op het rechte pad te blijven.”

Voor de unit is een aparte vleugel van het gebouw ingericht met in totaal acht bedden. Annemarie: “De cliënten werken daar samen aan hun terugkeer in de maatschappij. Ze leren omgaan met eigen verantwoordelijkheden op gebieden als financiën, eten, hygiëne en huishoudelijke taken. De forensische behandelafdeling is een gesloten afdeling, waarin veel verantwoordelijkheid overgenomen wordt door de begeleiders. Op de unit hebben cliënten zelf de volledige regie. Als iemand bij wijze van spreken een avondje wil gaan stappen, dan kan dat. Dat past in het streven om cliënten te leren weer op eigen benen te staan. Natuurlijk stellen wij dan wel de vraag of iemand daar goed over nagedacht heeft en wat hij of zij verwacht dat het op zal leveren.  Steekproefsgewijs controleren we op middelengebruik.”

Leren loslaten

Dit vraagt natuurlijk ook wat van de behandelaars. Annemarie: “Een van de belangrijkste opdrachten die we als team hebben, is om onszelf een andere houding aan te leren. Op de FVA bepalen we veel voor de cliënt, op de unit moeten we leren accepteren dat cliënten zelf de regie hebben. Dat betekent dat wij, maar ook onze VR-collega’s, moeten leren om los te laten. Cliënten die uitstromen naar de resocialisatie-unit, krijgen het vertrouwen om zelfstandig te zijn. Het is aan hen hoe ze met dat vertrouwen omgaan. Overigens werken alle teamleden zowel op de behandel- als de resocialisatieafdeling, zodat er continuïteit blijft voor de cliënten.”

Na de unit stromen cliënten uit naar een eigen woning. Dat kan een zelfstandige woning zijn, waarbij cliënten op sommige deelterreinen nog begeleid worden, of een vorm van begeleid wonen. Een enkeling kan terug naar de ouders of partner als de gezinssituatie stabiel genoeg is. Annemarie: “In de startfase zijn twee cliënten uitgestroomd. Mede door de coronacrisis is dat wat achter gebleven bij onze verwachtingen, doordat cliënten niet aan hun twintig uur daginvulling konden komen en onvoldoende konden oefenen in het omgaan met eigen verantwoordelijkheden,. Op dit moment staan vier cliënten op de nominatie om op korte termijn uit te stromen.”

Twee cliënten die het goed doen en binnenkort uitstromen zijn Peter* (39 jaar) en Simone*(56 jaar).

De sleutel van een eigen woning

Peter: “Ik ben vanaf mijn vijftiende verslaafd aan allerlei drugs, ik heb zowat alles gebruikt. Dat heeft geleid tot een fiks aantal gevangenisstraffen en klinische opnames. In januari ben ik, als onderdeel van een straf, opgenomen op de behandelafdeling. Ik ben nu vijf weken op de resocialisatie-unit. Ik werk 24 uur per week bij de Kringloop in Vught. Daarnaast heb ik nog twee keer per week individuele therapie, neem ik deel aan alle groepsactiviteiten en verricht ik huishoudelijke taken. Ik ben nu meer naar buiten gericht en regel meer zaken zelf. Dat bevalt me goed. Volgende week krijg ik via bureau Nazorg gedetineerden in Den Bosch de sleutel van een woning voor een periode van een jaar. Dat is wel spannend, maar ik kijk ernaar uit om op eigen benen te staan. Ik sta er positief in en heb al goede stappen gezet door de behandeling. Ik ben nu al 31 maanden  clean, dus ik ga nuchter de buitenwereld in. Dat wil ik graag zo houden en ik heb er ook alle vertrouwen in dat dat gaat lukken.”

Broodjeszaak en kledingwinkel

Simone: “Ik ben begin dit jaar op de Forensische verslavingsafdeling terecht gekomen. Door mijn alcoholverslaving ben ik in aanraking gekomen met Justitie. Sinds twee maanden werk ik op de resocialisatie-unit aan mijn terugkeer in het normale leven. Ik zie de unit als een goede tussenstap om weer op eigen benen te staan. Ik werk minimaal twintig uur per week bij Reinier van Arkel: in het kledingwinkeltje en bij de broodjeszaak. Ook verricht ik hand- en spandiensten bij bijzondere activiteiten van de instelling, zoals in het activiteitencentrum waar laatst Willeke Alberti optrad en bij de Social run in september. Ik ben kapster van origine en knip op de afdeling medecliënten. Ik heb dus genoeg te doen en vind wat ik doe keileuk. Ik ga binnenkort bij mijn dochter inwonen, en kan daar volgend jaar op mezelf wonen omdat mijn dochter en haar man voor het werk naar het buitenland moeten. Van daaruit wil ik dit werk blijven doen. De alcohol is nu onder controle en ik ben ervan overtuigd dat dat zo blijft. Ik heb teveel te verliezen als ik weer terugval in de drank. Ik heb altijd voor de kinderen en de kleinkinderen gezorgd, nu ga ik ook voor mezelf zorgen.”

*Gefingeerde namen