Het nieuwe jaar is alweer een paar weken oud, blue monday ligt achter ons en veel goede voornemens zijn gesneuveld. Hét moment voor een nieuwe impuls aan positieve gezondheid! Ons zorgsysteem – en eigenlijk onze hele maatschappij – is vooral gericht op herstellen in plaats van voorkomen. Daardoor staat er een enorme druk op huisartsen, bedrijfsartsen en specialisten. Heel veel aandoeningen zijn gerelateerd aan onze moderne manier van leven. Het loont dus om te investeren in een gezonde leefstijl. En daar kunnen we allemaal aan bijdragen!

Het is belangrijk dat onze zorgverleners kennis delen over de riskante kanten van een leefstijl en alternatieven aanreiken. Dat hulpverleners in de nulde- en eerstelijnszorg zich niet alleen richten op mensen die uitvallen omdat er een fysiek of mentaal probleem de kop op steekt. Maar op álle Nederlanders. En dat bedrijfsartsen zich niet alleen richten op de 3 tot 7% medewerkers die al ziek zijn, maar op 100% van de werknemers. Dat ze het gesprek aangaan over je middelengebruik, je eetpatroon en je dagstructuur.

Maar laten we eerlijk zijn: heel veel mensen weten best wel dat hun leefstijl niet gezond is. We zitten te veel, we eten en drinken te veel en niet gezond genoeg. We trekken ons terug achter een beeldscherm en voelen stress omdat we te veel willen doen in té weinig tijd, en net zo succesvol willen zijn als de ander op social media lijkt te zijn… We zijn ‘bewust onbekwaam’, dus alleen kennis over riskante leefstijl is niet genoeg.

De verandering van leefstijl vergt moed en lef. Immers: gevoelige onderwerpen die dicht bij eigen keuzes en verantwoordelijkheid liggen, worden bespreekbaar gemaakt. Toch is het belangrijk dat huisartsen, bedrijfsartsen en leidinggevenden in hun gesprekken de oorzaak verkennen en niet alleen de symptomen. Hoe lang willen we nog dweilen met de kraan open?

Van scholen, ondernemingen en gemeenschappen mag verwacht worden dat ze aandacht hebben voor fysiek en mentaal welbevinden. Dus elkaar inspireren en stimuleren om meer te bewegen, gezonder te eten en drinken, een zinvol leven te leiden, sociaal actief zijn en te voorkomen dat de druk te hoog wordt opgevoerd. Deze ‘schijf van vijf’ heeft elke dag aandacht en actie nodig om te voorkomen dat je leefstijl riskant wordt.

Als dit in een uitnodigende context wordt opgepakt, stimulerend, positief en met perspectief op een gezonder, gelukkiger en socialer leven, kan zo’n gesprek op een prettige manier plaatsvinden. Waarbij jij zelf verantwoordelijk blijft voor je eigen keuzes. Je wordt uitgenodigd om je eigen gezondheid en geluk bespreekbaar te maken. Vaak kun je veel zelf doen aan het bewuster en gezonder leven zodat de riskante kanten van jouw leefstijl afnemen of wegblijven. Wat heb jij daar voor nodig? Inspiratie, een steuntje in de rug of schop onder je kont? Of concrete hulp om stappen te zetten gericht op het voorkomen van uitvallen uit je sociale omgeving of je school of je werk? Heb jij het lef om het gesprek aan te gaan, over jouw leefstijl of die van de ander? Je zult merken dat dit veel positievere reacties tot gevolg heeft dan je verwacht. Misschien kun jij een ander inspireren en zo bijdragen aan een positieve spiraal van geluk en welzijn?

Walther Tibosch
Bestuurder Novadic-Kentron

Laten we het eens hebben over goede voornemens. Nu al, zal je denken, het is nog maar oktober! Ja, nu al. De zomer is definitief voorbij, de dagen worden korter en donkerder. Is dit niet een ideaal moment om plannen te maken voor een Nieuwe Kans in het komende jaar?

Als je je leven wilt veranderen, is het belangrijk dat je gemotiveerd bent. Je kunt nu de tijd nemen om te werken aan die motivatie. En niet door jezelf voor de spiegel een peptalk te geven, maar door goed te bedenken wat jij uit het leven wilt halen. Wat is voor jou belangrijk? Hoe kan jouw voorgenomen gedragsverandering daarbij helpen? Bijvoorbeeld: je wil meer tijd doorbrengen met je gezin, hoe kan meer bewegen je daarbij helpen? Meer bewegen kan je helpen om te ontspannen, zodat je minder prikkelbaar bent ’s avonds. Het kan je fitter en energieker maken, zodat je ook de puf hebt om samen iets te ondernemen. En ten slotte kun je het misschien wel heel goed combineren: samen fietsen met je kinderen, wandelen met je partner. Zo pakken wij het ook aan bij NK: motivatie is niet een abstracte, zweverige vorm van inspiratie. Motivatie is ingebed in je hele leven. En hoe beter je jouw gedragsverandering koppelt aan waarden en doelen die voor jou belangrijk zijn, hoe groter de kans van slagen.

Ook kun je nu de tijd nemen om een plan te maken. Als je op 31 december enthousiast besluit om op 1 januari te stoppen met roken, dan zou dat kunnen slagen, maar de kans is aanzienlijk dat het niet lukt en je bij de eerste tegenslag weer begint. Een goede voorbereiding vergroot de kans van slagen. Wat heb jij nodig om je doel te bereiken? Welke obstakels kun je tegenkomen en hoe kun je die obstakels overwinnen? Je kunt je bijvoorbeeld al verdiepen in verschillende soorten nicotinevervangers. Ook kun je nadenken over wat je gaat doen op momenten die jij koppelt aan roken. Zijn er apps die je kunt gebruiken? Kun je vrienden en familie inschakelen als je het moeilijk hebt? Kun je aansluiten bij een training? Hoe ga je jezelf belonen? Dit soort vragen kun je stellen bij alle goede voornemens. Maak de stapjes overzichtelijk en klein, zodat je niet overweldigd wordt en je vertrouwen groeit bij elke stap in de goede richting.

Natuurlijk helpen we graag als je goede voornemens te maken hebben met alcohol, drugs, medicijnen, gokken of gamen. Wil jij minder drinken? Gebruik deze tijd dan om alvast eens naar ons te bellen voor advies. Het is nog maar oktober, maar voor je het weet, staat het nieuwe jaar voor de deur. Als je daar nu al over na gaat denken, maak je niet zomaar goede voornemens, maar betere voornemens!

Walther Tibosch

Bestuurder NK en lid netwerkdirectie Zorg van de Zaak Netwerk

Ongeveer één op de tien werkenden in Nederland worstelt met problemen door het gebruik van alcohol, drugs of medicijnen. Dat betekent dat je, als je in een middelgrote organisatie werkt, zéker collega’s of werknemers kent die hieronder lijden. Vaak worden deze problemen niet of niet op tijd herkend, met gevaarlijke situaties op de werkvloer en (langdurig) verzuim tot gevolg. Weet jij aan welke signalen je problematisch gebruik kunt herkennen? En als je de signalen ziet – maar er niet zeker van bent – hoe ga je dan het gesprek hierover aan? We vragen het aan Danielle van Pareren, voormalig preventiewerker en -teamleider bij NK en projectleider van NK Helder op het werk.

Signaal 1: veel verzuim, vooral aan het begin van de week

Veel mensen zijn na het weekend lekker uitgerust, maar anderen zijn juist een stuk minder fit en starten heel wat slechter op. Danielle: “Als iemand zich vaak op maandag ziek meldt, kan dat duiden op overmatig gebruik in het weekend. Je kunt dan denken aan het gebruik van harddrugs op een festival. Of aan veel drinken in het weekend. Als iemand veel en vaak drugs of alcohol gebruikt, heeft dat bovendien invloed op de gezondheid. Iemand is vatbaarder voor kwaaltjes en andere gezondheidsproblemen, met vaker ziekmelden tot gevolg.”

Signaal 2: verminderde productiviteit

Als je in het weekend veel gebruikt, is het mogelijk dat je op maandag en dinsdag nog aan het herstellen bent en er niet helemaal bij bent met je hoofd. Verdovende middelen zoals alcohol, opiaten en slaapmiddelen verminderen bovendien je reactievermogen, net als medicijnen met een gele sticker. “Daarnaast leidt flink drinken of drugs gebruiken vaak tot andere problemen, zoals ruzie thuis,” voegt Danielle toe. “Hierdoor kan iemand minder scherp en alert zijn op het werk. Dit kan leiden tot vertraging, een lagere kwaliteit of zelfs gevaarlijke situaties op de werkvloer. Als je merkt dat je collega veel minder productief is en fouten maakt, is dat vaak een teken dat er iets aan de hand is. Dat hoeft niet per se op die collega zelf te slaan, het kan ook zijn dat iemand worstelt met het gebruik van een naaste.”

Signaal 3: vage smoesjes als verklaring voor gedrag of uiterlijke veranderingen

Als iemand regelmatig te laat komt en daar vage redenen voor geeft, kan dat een signaal zijn van problematisch gebruik. Ook duidelijke gedragsveranderingen, zoals een kort lontje bij iemand die normaal gesproken altijd veel geduld heeft, kunnen duiden op problemen met middelen. Maar denk ook aan een onverzorgd uiterlijk, altijd met rode ogen binnenkomen of een naar alcohol ruikende adem. Danielle: “Pas natuurlijk wel op dat je niet meteen conclusies trekt en ga zéker geen geruchten verspreiden. Er kunnen ook heel andere dingen aan de hand zijn. Maar wees wel alert.”

Signaal 4: ongepast en ongeremd gedrag of juist sterk isolerend gedrag

Na flink gebruik of als iemand nog onder invloed is van alcohol of andere middelen, kan iemand snel geïrriteerd raken en heftig (ongepast of ongeremd) reageren op situaties. Danielle: “Als er sprake is van verslaving, doen mensen er meestal alles aan om dat geheim te houden. Mensen gaan gesprekken of situaties ontwijken en zichzelf isoleren, maar ook juist overcompenseren. Je collega kan extra zijn of haar best gaan doen om te laten zien dat alles onder controle is. Werk is voor veel mensen een enorm houvast. Het biedt inkomsten, maar ook structuur en zingeving. Daarom zullen sommige mensen die worstelen met verslaving juist extra hard hun best doen en ongeremd gedrag vertonen. Verslaving uit zich op heel veel manieren.”

Signaal 5: er gaan verhalen in de rondte over het gebruik

Danielle: “Dat er verhalen rondgaan over het gebruik van een medewerker, hoeft niet meteen te betekenen dat het gebruik problematisch is of van invloed op het werk. Maar je kunt deze signalen wel aangrijpen om het gesprek hierover aan te gaan met de medewerker. Zorg er ook voor dat middelengebruik bespreekbaar wordt in de organisatie. Veel medewerkers vinden het spannend om daarover te praten, omdat ze denken dat het zal leiden tot ontslag. Terwijl dat lang niet altijd aan de orde hoeft te zijn.” Een goed ADM-beleid (Alcohol-, drugs- en medicijnenbeleid) kan de openheid hierover stimuleren en helpen een veilig werkklimaat te creëren waarin medewerkers over dit soort problemen durven te praten. De bedrijfsarts speelt daarbij ook een belangrijke rol.

Signalen bundelen en toetsen

De signalen die hierboven zijn genoemd, kunnen vele oorzaken hebben. Zo is het ook mogelijk dat niet je collega maar zijn of haar partner, kind of familielid (verslavings)problemen heeft. Ook leidt gebruik lang niet altijd tot problemen op de werkvloer of tot een verslaving. Danielle: “Het is daarom belangrijk om signalen te bundelen en te toetsen bij de werknemer.”

Het gesprek aangaan

Hoe ga je het gesprek aan met een werknemer over wie je je zorgen over maakt? En wat mag je wel en niet zeggen als werkgever? Danielle: “Je mag niet vragen of iemand verslaafd is of dit in het dossier vastleggen. Dat is aan de bedrijfsarts. Maar je mag wél aangeven dat je je zorgen maakt. Begin daarmee en benoem de concrete signalen die je ziet of krijgt. Maar let op dat je niet oordeelt. Het is belangrijk om begrip te tonen, zodat iemand zich open durft te stellen in het gesprek. Je kunt dan ook vrijblijvend hulp aanbieden. Andere acties kun je als werkgever pas ondernemen als het functioneren van de medewerker sterk lijdt onder het gedrag. Maar hopelijk heb jij als goed werkgever al lang eerder gezien dat er iets niet pluis is.”

Wat kun je verder als werkgever doen?

Daniëlle: “Een preventief ADM-beleid zorgt ervoor dat zowel de werkgever als de werknemer weet wat wel en niet toelaatbaar is. Wat gebeurt er als je onder invloed op het werk verschijnt? En bij wie moet je het melden als je medicijnen gebruikt die het reactievermogen verminderen? Maar ook: wat versta je onder alcohol en drugs en wat is verantwoord gebruik? Is een vrijdagmiddagborrel geaccepteerd, mag er bij een netwerklunch alcohol op tafel staan? En welke hulp is beschikbaar als je problemen hebt? Al deze afspraken kun je vastleggen in een ADM-beleid. Zo kun je ook makkelijker het gesprek aangaan als er echt iets aan de hand is.”

Meer weten? Wil jij hulp bij het opstellen van een ADM-beleid, het vroegtijdig signaleren en bespreekbaar maken van problemen met alcohol- of middelengebruik of het voorlichten van medewerkers over een gezonde leefstijl? Neem dan contact op met Danielle van Pareren via helderophetwerk@novadic-kentron.nl of kijk voor meer informatie op www.helderophetwerk.nl.