De kerncijfers over de ontwikkeling van verslavingszorg zijn op 4 juli 2024 gepubliceerd. Deze ‘LADIS’ rapportage gaat over 2023 en is gebaseerd op cijfers die de deelnemende instellingen van de gespecialiseerde verslavingszorg aanleverden. Het is daarmee één van de belangrijkste bronnen om de trends van verslavingsproblematiek te monitoren.

De cijfers in 2023 en de trends van de afgelopen jaren leveren het volgende beeld op:

Gehele verslavingszorg
• Het aantal behandelde personen in de verslavingszorg is in 2023 65.000. In 2022 werden er 61.000 personen gerapporteerd. Deze toename is deels toe te schrijven aan meer deelnemende instellingen. Echter bij de groep instellingen die de gehele periode rapporteerde is ook een toename te zien van 3% t.o.v. 2022.
• Alcohol is met een aandeel van 45% nog veruit de meeste behandelde verslaving, gevolgd door cannabis (15%) , opiaten en cocaïne (beide 12%) . Hierbij is alcohol bij ouderen het meest voorkomende middel (62% bij de 55+ groep) en cannabis bij jongeren (41% bij de groep jonger dan 25 jaar).

Opvallende trends
• Het totaal aantal personen in behandeling voor gokproblematiek neemt na een aantal jaren van daling in 2023 weer toe. Ook het aantal personen met gokproblematiek dat voor het eerst in de verslavingszorg wordt behandeld is toegenomen.
• Het aandeel ‘overige middelen’ neemt toe. Wat opvalt zijn vooral ketamine en 3-MMC.

Gokken
De gerapporteerde stijging van het aantal personen in behandeling voor gokproblematiek wordt niet alleen veroorzaakt door de uitbreiding van het aantal aanleverende instellingen. Ook in de groep instellingen die alle jaren cijfers heeft aangeleverd is deze ommekeer in de trend zichtbaar. Het aandeel personen dat in 2023 voor het eerst in behandeling komt met de primaire problematiek gokken is 46%. Dit is het hoogste aandeel van alle problematieken. Hoewel de plaats waar voornamelijk wordt gegokt slecht wordt geregistreerd is, bij de personen waar dit wel bekend is vooral een stijging te zien bij het online gokken.

Ketamine en 3-MMC
Er is een toename in de categorie overige middelen als primaire problematiek. Het aandeel verdubbelt van 2% in 2018 naar 4% in 2023. Hoewel het aandeel in de verslavingszorg dus beperkt is, en de registratie van specifieke middelen beter kan, valt vooral het aantal personen in 2023 in behandeling met primaire problematiek ketamine (ruim 400 personen) en 3-MMC (ruim 300 personen) op. Vanuit de hulpverlening wordt bevestigd dat met name jongeren vaker aankloppen voor behandeling van de verslaving aan deze middelen.

Bekijk hier het gehele rapport!

De verslavingsreclassering is gestart met de pilot Slachtofferdevice (regio Tilburg). Het slachtofferdevice is een apparaatje dat de afstand tussen het slachtoffer en de verdachte/veroordeelde signaleert en is verbonden met de meldkamer van de reclassering. Het device kan worden ingezet bij zaken waar sprake is van een hoog risico op stalking (belaging) en/of huiselijk geweld. Met de inzet van dit device wordt het veiligheidsgevoel van slachtoffers vergroot, worden verdachten/veroordeelden gestimuleerd zich aan contact- en locatieverboden te houden en wordt de integrale regionale aanpak van ex-partner stalking versterkt.
De pilot loopt tot en met december 2025.

Het slachtofferdevice is altijd gekoppeld aan elektronische monitoring van de verdachte/veroordeelde. De verdachte of veroordeelde heeft een GPS band en een locatieverbod. De medewerking aan het slachtofferdevice moet altijd in een bijzondere voorwaarde staan beschreven. De rechterlijke macht of DJI legt die voorwaarde op in het kader van detentiefasering.

Hoewel de pilot in de regio Tilburg draait kan de verdachte/veroordeelde uit de gehele reclasseringsregio Noord-Brabant komen. Het slachtoffer dient wel in de regio Hart van Brabant (Tilburg en randgemeenten) te verblijven.

Over het slachtofferdevice

• Het device ziet eruit als een soort sleutelhanger. Je kunt het ook middels een clip aan je kleding vastmaken.
• Het device is altijd gekoppeld aan de elektronische enkelband van de verdachte/veroordeelde en verzendt een gps–signaal dat verbonden is met de meldkamer van de reclassering. Dit GPS signaal signaleert de afstand tussen het slachtoffer en de verdachte/ veroordeelde.
• Het slachto­fferdevice heeft ook een knop voor noodsituaties. Deze kan bijvoorbeeld gebruikt worden als de verdachte/veroordeelde of iemand uit zijn of haar kring daadwerkelijk contact zoekt en het slachtoff­er zich bedreigd voelt. Door het drukken op de noodknop belt het device direct met de politie.

Wat zijn de instroomcriteria?
Tijdens een overlegmoment met ketenpartners binnen het Zorg- en Veiligheidshuis Midden-Brabant in Tilburg bekijkt men of een casus geschikt is voor inzet van het slachtofferdevice.

Voor de inclusie voor het slachtofferdevice hanteren wij binnen de pilot de volgende criteria:

Casusinhoudelijke criteria:

• Het netwerk is van mening dat inzet van een slachtofferdevice van meerwaarde is voor de bescherming van het slachtoffer.
• Er moet sprake zijn van een ‘relatie’ tussen het slachtoffer en de verdachte/ veroordeelde. Als voorbeeld: het stalken van een politicus valt buiten de scope van het project.
• Er zijn signalen dat er sprake is van dreiging/ gevaar.

Standaard criteria voor inzet slachtofferdevice:

• Het slachtoffer wil en kan meewerken aan een traject voor het slachtofferdevice. De medewerking van het slachtoffer is namelijk vrijwillig.
• Er moet sprake zijn van een strafrechtelijk traject, zodat de rechter/DJI de juiste voorwaarden kan opleggen na een advies van de reclassering.
• Het slachtoffer is woonachtig in het gebied Hart van Brabant (Tilburg en randgemeenten; Waalwijk, Heusden, Dongen, Loon op Zand, Gilze, Rijen, Oisterwijk, Alphen-Chaam, Goirle, Hilvarenbeek, Baarle-Nassau).
• De verdachte/ veroordeelde is woonachtig in het werkgebied van de reclassering. Voor de reclassering van Novadic-Kentron is dit hun hele werkgebied, dus heel Noord-Brabant.
• De verdachte/ veroordeelde en het slachtoffer mogen niet te dicht bij elkaar wonen omdat dit problemen veroorzaakt voor de opvolging. Denk aan een minimale afstand van 1,5 kilometer.

Mensen met een licht verstandelijke beperking en verslavingsproblemen verdienen het om dichtbij huis zo snel en eenvoudig mogelijk de juiste begeleiding en behandeling te krijgen. Daar maken Amarant, SDW, Prisma, GGZ WNB, Novadic-Kentron, Lievegoed, Novafarm-Grip en Het Adriano Huis zich hard voor. De organisaties werken sinds twee jaar samen om dit te verbeteren in hun regio West-Brabant West. De stappen die gezet worden zijn veelbelovend.

Commitment over sectoren heen
Verslaving is een toenemend probleem in de samenleving. Ook in de verstandelijk gehandicaptenzorg (VG). CZ Zorgkantoor signaleerde dat niet alle ondersteuningsvragen van mensen met een verstandelijke beperking en verslaving een passend antwoord kregen. Kim Jenneskens, zorginkoper bij CZ zorgkantoor: “Tijdens een regiobijeenkomst bespraken we deze uitdaging en vroegen we zorgaanbieders uit de betrokken sectoren in West-Brabant mee te werken aan een oplossing. Die medewerking en commitment kwamen er. Na een grondige probleemanalyse werken we sinds januari 2023 gericht samen aan vijf actielijnen. De samenwerkende organisaties brengen expertise in op verslavingszorg, psychiatrische problematiek en zorg voor mensen met een licht verstandelijke beperking. Samen gaan we zorgen voor krachtige oplossingen.”

Vijf actielijnen
De probleemanalyse liet zien dat er passend aanbod ontbrak in de VG, GGZ en verslavingszorg. Ook wisten organisaties en professionals uit de drie sectoren elkaar nog niet altijd goed te vinden. De organisaties maakten daarop een plan van aanpak met vijf actielijnen:

1. Het maken, delen en halfjaarlijks onderhouden van een sociale kaart met daarop alle aanbieders in de regio.
2. De start van een expertiseteam dat vroegtijdige begeleiding biedt op de plek waar een cliënt verblijft. Door de snelle inzet worden grotere problemen voorkomen.
3. Het oprichten van een intersectoraal FACT-team dat behandeling biedt bij mensen thuis.
4. Onderzoek naar hoe en met welke scholing en kennisdeling zorgprofessionals nog meer in hun kracht kunnen zetten. Met oog voor de verschillende expertisegebieden.
5. Onderzoek naar de haalbaarheid van een nieuwe terreingebonden 24-uursvoorziening in West-Brabant.

Voor de uitvoering van deze actielijnen zijn transitiegelden beschikbaar gesteld door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Urgentie en bevlogenheid
Ingrid van Huijkelom, bestuurder bij SDW, is sinds het begin betrokken bij de samenwerking: “Een verslaving in combinatie met een verstandelijke beperking zorgt voor complexe problematiek. Om iemand dan goed te kunnen helpen, is het noodzakelijk dat we elkaar als collega’s te weten te vinden. Het is mooi om te zien dat alle aangesloten organisaties deze urgentie voelen. We zitten allemaal met dezelfde ambitie en bevlogenheid in de samenwerking. De voortgang en korte lijntjes geven vertrouwen dat we met elkaar cliënten beter kunnen helpen. De afgelopen twee jaar weten we elkaar echt al goed te vinden. We kijken veel meer over de eigen organisatiegrenzen heen dan voorheen. Dat is echt de kracht van deze samenwerking.”

Ingrid: “Verslavingsgevoeligheid kunnen we helaas niet veranderen, de manier waarop we er mee omgaan wél.”

Toekomstscenario
De sociale kaart is gerealiseerd. En in juni gaat het gezamenlijk expertiseteam van actielijn 2 van start. De plannen zijn ambitieus en veelbelovend. Ingrid: “Verslavingsgevoeligheid kunnen we helaas niet veranderen, de manier waarop we er mee omgaan wél. We zijn nu met acht partijen aan de slag, maar we gaan zeker ook de rest van de ketenpartners betrekken. Deze samenwerking is niet exclusief. We zijn nu gestart in ons werkgebied West-Brabant West maar willen deze zorgaanpak op termijn uitrollen in de hele regio West-Brabant.” In de toekomst krijgen mensen met een licht verstandelijke beperking en bijkomende ondersteuningsvragen in West-Brabant vroegtijdig betere hulp in hun eigen omgeving geboden. Medewerkers uit de betrokken sectoren weten elkaar beter te vinden en kunnen elkaar ontzorgen en van elkaar leren. Als mensen beter passende hulp krijgen, leidt dit tot minder escalaties, maatschappelijke overlast en het uit- of doorplaatsen van cliënten. Kim: “We zijn ervan overtuigd dat dit ons gaat lukken. Het geeft veel energie om met elkaar te werken aan deze duurzame oplossing.”